|
LUpu Ауробиндо.
Основы индийской культуры.- Санкт-Петербург. Адити.
1998. - Б . 85.
• J
Шри Ауробиндо.
Основы индийской культуры,- Санкт-Петербург. Адити.
1998.- Б . 85.
159
bu term inga kengroq ta’r if beradi. Uning fikricha, kishilar, firmalar
va bozorlarning ahamiyati tobora oshib, davlatning nufuzi qisqa-
rib boradi. Globaliashuv erasida barcha xalqlar va jarayonlar global
bozom ing ta ’siriga tushadi, an’anaviy davlat esa o ‘zining tabiiy-
ligini yo‘qotib biznesdagi ham kor sifatida yaroqsiz boMib qoladi.
X alqaro iqtisodiy sahnada asosiy harakatlanuvchi subyektlar sifati
da global firm alar qoladi.
M .Yu.Chernavskiyningfikricha, ushbu fenom enuchxil m a’noda
tushunilishi mumkin. Birinchidan, kishilar, davlatlar va madaniyat-
lar o ‘rtasidagi o ‘zaro aloqalar hududining kengayib borishi sifatida-
gi tarixiy jarayon tarzida. Ikkinchidan, dunyoning siyosiy-iqtisodiy
va m adaniy bir xillikka tom on harakati sifatidagi um um iylik va go-
m ogenizatsiya jarayonlarining kuchayishi natijasida ro‘y beradigan
dunyoning universallashuvi sifatida. Uchinchidan, o ‘zaro iqtisodiy
m unosabatlar sohasida milliy chegaralam ing shaffoflashib borishi
sifatida.
Shuningdek, M .Yu.Chemavskiy global izatsiya hodisasiga mo
dem izatsiya mahsuli sifatida qaraydi. U ning fikricha, Sovet Itti-
foqining “amerikanizatsiya” loyihasiga qarshi qo‘Hagan m odem i
zatsiya loyihasi keyinchalik globalizatsiya nomini oldi. Boshqacha
aytganda, globalizatsiya sotsialistik m odem izatsiya loyihasi inqiro-
zining qonuniy oqibatidir.
Yana bir m s olimi Rossiya strategik tadqiqotlar markazi rahbari
o'rinbosari, tarix fanlari doktori Mixail M untyanning fikricha, glo
balizatsiya hodisasiga ilmiy jihatdan aniq va m azm unli qarash asos
an globaliashuv jarayonini fan-texnika inqilobining informatsion
bosqichi va uning dunyo iqtisodiy, moliyaviy, telekommunikatsion,
transport tizimlari rivojiga real ta’siri bilan bogMovchi olimlarning
ishlarida uchraydi.
U lar globaliashuv tushunchasini jam iyatning informatsion bos-
qichdagi xalqaro rivojlanishning asosiy yo'nalishi sifatida taqdim
etadilar. U lam ing fikricha, Internet va butun dunyoni qam rab olgan
turli xil transm illiy tashkilotlar, korporatsiyalar va harakatlar glo
bal lashuv jarayonining ram ziy tim sollari hisoblanadi.
160
Yana bir o ‘rinda globallashuvning quyidagi ta ’rifi keltiriladi:
“Globallashuv-m avjud global jarayonlarni boshqarish maqsadida
davlatlarning va xalqaro tashkilotlarning keng qam rovli aloqalari
va ham korliklari tizim idir”.
Bizga m a’lumki, X X asr oxiri va XXI asr boshida dunyo bir-bi-
riga bogMiq elem entlardan iborat boMgan yaxlit tizim ga aylanib
bordi. B u esa globallashuv jarayonini ja h o n siyosati va xalqaro
munosabatlarda asosiy om ilga aylantirdi ham da ushbu fenom en ja
hon siyosati fanida bosh paradigm a sifatida qabul qilindi. Demak,
yuqorida qayd etilgan davrlarda globallashuv h ar qanday rivoj-
lanishning asosiy omili va tendensiyasiga aylandi. Sababi har bir
davm ing rivojlanish qonuniyatlari va asosiy tendensiyalari boMgani
singari biz yashayotgan informatsion jam iyatning ham rivojlanish
qonuniyati globallashuv hodisasidir.
B uning m ohiyati shundaki, bugungi kunda hech bir davlat bi-
qiq holatda avtarkiya sharoitida tashqi dunyodan uzilgan holatda
yashay olm aydi, ya’ni bunday davlat progressga erishishi mumkin
emas. Shuningdek ayrim dolzarb muammolar borki, ularni bir yoki
ikkita davlat m iqyosida hal etib boMmaydi. U jah o n hamjamiyati
e ’tiboriga muhtoj. B u esa davlatlarning tabiiy ravishda globallashuv
jarayoniga tortilishiga olib keladi. K o‘rinib turibdiki qonuniyatni
o ‘zgartirish m um kin emas.
G loballashuv erkin xalqaro savdo gim nining “muallifi” hi-
soblanadi. Globallashgan iqtisod butun dunyoda farovonlik dara-
jasini oshirish, shuningdek, ijtimoiy sohadagi m uam m olam i likvi-
datsiya etishda eng samaralidir. Hattoki, atrof-m uhitni muhofaza
qilish borasida ham erkin savdo tufayli ijobiy natijalarga erishish
mumkin, chunki kuchli raqobat bosimi resurslarga ehtiyotkorona
munosabatni shakllantiradi va tabiat bilan m unosabatda oqilona-
likka m ajbur etadi. E ng asosiysi bu jarayon shaxs rivojlanishi-
ga olib keladi. Sababi texnologiya yangi turlarining kirib kelishi,
ishlab chiqarish usul va vositalarining takomillashishi intellektu-
al jihatdan salohiyatli kadrlarga ehtiyojni vujudga keltiradi. Nati-
jad a kishilarda yangiliklarni o ‘zlashtirish va intellektual salohi-
yatni oshirishga yetarlicha im puls beriladi. K uchli raqobat ularni
161
o ‘z-o ‘zlarini takomillashtirishga va mavjud sharoitga m oslashishga
m ajbur etadi. N ihoyat bu butun jam iyatda inteiektning yuksalishiga
olib keladi.
Bundan tashqari global lashuvning dem okratizatsiya, informati-
zatsiya kabi jarayonlari jam iyat rivojida alohida aham iyatga ega.
Jum ladan, dem okratizatsiya jarayonida sotsium ning elementlari
ierarxiyasida jiddiy o ‘zgarishlar ro‘y beradi. U shbu ierarxiya qu-
yidagicha strukturaga ega boMadi: shaxs-jamiyat-davlat. Bunda
davlat shaxs va jam iyat manfaatlarini ta ’minlovchi instrum ent va-
zifasini o'taydi. Jahon arenasida o ‘z nufuziga ega boMishni istagan
har qanday davlat ushbu ierarxiyaga amal qilishi lozim.
Inform atizatsiya jarayoni ham shaxs rivojida muhim ahamiyat
ga ega. B unda shaxs o ‘zining axborotga boMgan ehtiyojini yetarli
darajada qondiradi va u ham informatsiya resursiga ega boMadi,
ham dunyoqarashini zamonaviy talab darajasida shakllantiradi.
A m m o yuqoridagi ijobiy xususiyatlariga qaram asdan global-
lashuv hodisasi uchinchi dunyoda negativ qabul qilinadi. Jumladan,
A Q Sh professori (asli afrikalik) Dennis Brutusning fikricha, glo
balizatsiya “profits before people”, y a ’ni “foyda insondan m uhim ”
prinsipi asosida harakat qilmoqda. U ning bahosiga k o 'ra, globali-
zatsiyaning tarqalishi bilan ijtim oiy hayotda inson qadri yo‘qoldi,
pul axloq ustidan hukmronlik
0
‘m atdi1.
Professor M beki globalizatsiya jarayonini antidem okratiya
maqsadidagi biznes deb ataydi. U ning fikricha, globalizatsiya ke
lishi bilan biznesning moliyaviy shaffofligi toMiq y o ‘qoldi va oylik
m aoshlar qisqardi. U o ‘zi bilan g ‘arb qulchiligining yangi shaklini
olib keldi. Bunday qulchilikning xarakterli xususiyati shundaki,
unda “x o ‘jayin” shaxssizlashadi.2
Yana b ir antiglobalist, Qoxiradagi Am erika universiteti pro
fessori Arui Mafele globallashuvni “Butun dunyo kapitalistlari
birlashing!” shiori ostida ro‘y berayotganligini ta ’kidlaydi. Uning
1
Do'stlaringiz bilan baham: | 
