xususan yurak-qon tomir kasalliklari o ‘sishining asosiy sabablari
kam harakatchan turmush tarzi, semirish, chekish, ruhiy zo‘riqish,
stress holatlari ekanligi aniqlangan. Bu hodisalar insonga tabiatning
qudratli kuchlarini jilovlash va o ‘zini jism oniy mehnatdan asosan
xalos etish,
mazkur ishni mashinalar, texnika vositalariga yuklab,
o ‘ziga asosan aqliy mehnat, tartibga solish va nazorat qilish funksi-
yalarini qoldirish imkonini bergan XX asr sivilizatsiyasining
rivojlanish mahsulidir.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda boshqacha vaziyatni kuzatish
mumkin: bu yerda kasalliklardan
azob chekayotganlar soni
rivojlangan mamlakatlardagidan ko‘proq, kasallikning oldini olish
yoki davolanish imkoniyati esasezilarlidarajadakamroqdir. Tibbiyot
sifatining pastligi, qashshoqlik v a antisanitariya tufayli rivojlanay
otgan mamlakatlarda bolalar o ‘Iimi, bezgak, sil, traxoma, qoqshol
bilan kasallanish darajasi, epidemik yuqumli kasalliklarning paydo
bo‘lish ehtimoli rivojlangan mamlakatlardagi holat bilan taqqoslab
boMmaydigan darajada yuqoridir.
Ommaviy kasalliklar va umming sezilarli darajada qisqarishi,
sabablaridan biri oziq-ovqat muammosidir. Xususan,
surunkali
to‘yib ovqat yemaslik va nomutanosib ovqatlanish kam rivojlangan
mamlakatlar aholisida ommaviy tarzda namoyon bo‘layotgan
muttasil oqsil ochligi va vitamin taqchilligiga olib kelmoqda.
Natijada jahonda har yili ochlikdan bir necha o ‘n millionlab
odamlar, kattalardan ko‘ra ko‘proq bolalar halok boMmoqda.
Oziq-ovqat taqchilligiga duch kelgan mamlakatlar uni import
qilishga majbur, lekin bu, odatda, ocharchilikka
qarshi kurashda
kam samara beradi va bundan tashqari, mazkur mamlakatlami
eksportchilarga qaram qilib qo'yadi. Shu tariqa g'alla ijtimoiy-
iqtisodiy, siyosiy tazyiq o ‘tkazishning
samarali vositasiga va
mohiyat e ’tibori bilan, avvalo eng qashshoq mamlakatlarga qarshi
“oziq-ovqat quroli”ga aylanadi.
Kishilik jamiyatining tabiat bilan munosabatlari va ularning
ifodasi boMgan faoliyat turlari g ‘oyat xilma-xildir. Ular ichida
belgilovchisi moddiy ishlab chiqarish faoliyati hisoblanadi. Bu
faoliyat tufayli sayyora qiyofasi shunday o ‘zgardiki,
oqibatda bir
198
qator jiddiy muammolar kelib chiqdi. U lar — ekologik muammolar
deb atalmoqda.
Ekologik muammolar ilgarigidek hozir ham biosfera uchun
xosdir. Masalan, vulqonlar otilishidan hosil boMadigan o ‘zga-
rishlar natijasida global miqyosda zararlar kelib turadi. Ekotizimda
muvozanat
tezroq tiklansada, lekin ularning oqibatlari hiyla vaqt
bilinib turishi mumkin.
Ekologik falokatlar ikki shaklda — tabiiy hodisalar va inson
faoliyati ta’sirida yuz beradi.
Inson ishlab chiqarish faoliyatining umumbashariy xarakteri
bilan bogMiq quyidagi ekologik o ‘zgarishlar sodir boMtnoqda:
1. Yer yuzidagi o ‘rmonlar hajmi har yili 11 mln.
gektarga
qisqarib bormoqda. Osiyo va Lotin Amerikasi tropik mintaqala-
ridagi o ‘rmonlarda esa yangilanib turadigan o ‘simlik resurslarining
asosiy zaxiralari to'plangan. Ohirgi 500 yil oraligMda sayyoradagi
o ‘rmonlaming2/3qismi yo‘q qilindi. 0 ‘rmonlaming qisqarib borish
tezligi minutiga 50 gektami tashkil etmoqda va jarayon shu taxlit
davom etsa yaqin 30-40 yil ichida o ‘rmon resurslari tugab bitadi1.
Bundan tashqari, sayyoraning boyligini tashkil etgan bu o ‘rmonlar
biosfera an’anaviy funksiyaiarini saqlab qolishda katta ahamiyatga
ega. 0 ‘rmon resurslari
faqatgina xomashyo manbai emas, balki
ular tabiiy suv aylanishini ham ta’minlaydiki, o ‘rmonlardagi suv
bugManishi hisobiga yogMngarchilikning 1/2 qismidan ko‘progM
to‘g ‘ri keladi. Bu esa tuproq yuzasiga mo“ tadiI ta ’sir ko'rsatadi,
ozuqa boMadigan mineral moddalarning tiklanib turishiigi ta’min-
lanadi.
2. Rivojlangan mamlakatlardagi 31 mln gektarga yaqin
yerlar “kislotali yomgMr” lardan zararlangan va bugMangan. Bu
“yomgMrlar” biosferada tez tarqalib o'rm onlarga salbiy ta ’sir etadi,
barglari sarg'ayib tushib ketgan daraxt oqibatda halok boMadi.
Zararlangan daraxtlaming fiziologik kuchsizlanganligi natijasida
o ‘simlikxo‘r hashoratlar ko‘payishi uchun qulay sharoit yaratiladi.
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
