T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
Aktseptor energetik sathlar 
 
Yana faraz qilaylik, kremniy kristall panjarasidagi bir qism kremniy atomlari
o‘rnini 3 valentli Bor (
V
) atomlari egallagan bo‘lsin. 4 ta qo‘shni atomlar bilan kovalent 
bog‘lanishni hosil qilish uchun bor atomiga bitta elektron yetishmaydi. Bu yetishmaydigan 
elektronni qo‘shni kremniy atomlaridan olishi mumkin. Bu holda ham qo‘shimcha 
elektronni olish uchun taxminan 
E
a
 

0,01 
eV
energiya zarur bo‘ladi. 
To‘ldirilmagan bog‘lanish kovakni eslatadi va kremniyning valent sohasida bo‘sh 
vakant holatni hosil qiladi. 4 – rasmda bor kirishma atomiga ega bo‘lgan kremniyning 
sohaviy tuzilishi tasvirlangan. Valent sohasi shipining yaqinida 
E
a
 

0,01 
eV
masofada bor 
atomining elektronlar egallamagan energetik sathi joylashgan. 
Nisbatan 
yuqori 
bo‘lmagan temperaturalarda valent sohasidagi elektronlar bu energetik sathlarga o‘tib, bor 
atomlari bilan bog‘lanish hosil qiladi va kristall panjarada harakat qilish ehtimolligini 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 407 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
yo‘qotadilar, elektr o‘tkazuvchanlikda ishtirok eta olmaydilar. Musbat zaryad tashuvchilar
faqat valent sohasida hosil bo‘lgan kovaklardan iborat bo‘ladi. 
Yarim o‘tkazgichning valent sohasidan elektronlarni tortib oluvchi kirishmalar – 
aktseptorlar
, ularning energetik sathlari – 
aktseptor sathlar
deb ataladi. 
Aktseptorlarga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichlar 
kovakli yarim o‘tkazgichlar
 
yoki 
r – 
tipli yarim o‘tkazgichlar
deb ataladi.