T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 313 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (2) 
Atmosfera havosi zarrachalarining o‘lchamlari kichik bo‘lganda quyosh nurining 
qisqa to‘lqinlarini (binafsha, ko‘k va Yashil) jadal sochadi va nurning katta to‘lqinlarini 
(qizil, sariq) yomon sochadi. Shu sababli, havoning rangi yuqori qatlamda, Yashil yoki ko‘k 
rangda (havo rangda) bo‘ladi. 
Yorug‘likning qutblanishi
Yorug‘lik vektorining tebranish yo‘nalishlari qandaydir usul bilan tartibli holatda 
bo‘lsa, u yorug‘lik qutblangan deb hisoblanadi. 
Tabiiy yorug‘likda har xil yo‘nalishdagi tebranishlar tez va tartibsiz ravishda bir-
biriga o‘rnini bo‘shatib turadi. 
Tabiiy yorug‘likni qutblangan yorug‘likka aylantirish jarayoni - 
yorug‘likning 
qutblanishi,
uni amalga oshiruvchi qurilma - 
qutblantirgich (polyarizator
)
deb ataladi. 
Bunday qurilmalar qutblanish tekisligiga parallel tekislikda bo‘lgan tebranishlarni erkin 
o‘tkazadi va qutblanish tekisligiga perpendikulyar bo‘lgan tebranishlarni to‘la yoki qisman 
ushlab qoladi. 
Qutblantirgich orqali tabiiy yorug‘lik o‘tayotganda 
yorug‘lik vektorini ikkita 
tashkil etuvchiga 
va 
ga ajratish mumkin (
6 - rasm
).
6 – rasm. Tabiiy yorug‘likni ikki xil yo‘nalishdagi tebranishlarga ajratish. 
- tashkil etuvchisi polyarizator orqali erkin o‘tadi, 
tashkil etuvchisi esa unda 
yutiladi. O‘tgan to‘lqin jadalligi 
ga proportsionaldir. Shu sababli, ideal polyarizator orqali yorug‘likning o‘tgan qismi 
quyidagi o‘rtacha qiymatga tengdir: 
,
, (1) 
Shunga asosan, tabiiy yorug‘likni, bir xil jadallikka ega bo‘lgan va bir-biriga perpendikulyar 
tekisliklarda qutblangan, ikkita elektromagnit to‘lqinlarning bir-birini ustiga tushishi, deb 
4
1


I
E

II
E


E

II
E

E

2
2
2
cos
E
E
II


cos
E
E
II


sin
E
E


2
1
cos
2





---