T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
 
Yorug‘likning yutilishi va sochilishi 
Jismga oq nur tushganda, u alohida uzunlikdagi to‘lqinlarni yutib, shu to‘lqin 
uzunligi atrofida sinish ko‘rsatkichini to‘lqin uzunligiga bog‘liq ravishda o‘sishini va 
anomal dispersiyani kuzatilishini ta’minlaydi (
4- rasm
). 
Yorug‘likni yutuvchi jismdan o‘tgan nurlarni spektrga ajratsak, xar xil rangli fonda 
qora chiziqlar va yutilgan nurlar to‘lqin uzunligiga tegishli kengroq sohalar kuzatiladi. 
Bunday chiziqlar majmuasi jismning 
yutilish spektrini
beradi. 
I
jadallikdagi monoxromatik yorug‘lik 
dx
qalinlikdagi yutuvchi qatlam sirtiga 
perpendikulyar ravishda tushayotgan bo‘lsin va qatlamning boshqa tarafidan yorug‘lik 
I - dI
jadallik bilan chiqsin. Juda yupqa qatlam uchun jadallik kamayishi qatlam qalinligi va 
boshlang‘ich jadallikka to‘g‘ri proportsionaldir 
Idx
dI




---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 311 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
4 – rasm. Jismning yutilish spektri. 
Bu yerda 
. Agarda qatlam qalinligi 
d
katta bo‘lsa, uni yupqa qatlamlar 
majmuasi deb hisoblab, jadallik o‘zgarishni 
I
0
dan 
I
gacha, qalinlikni esa, 0 dan 
d
gacha 
integrallaymiz 
;
Natural logarifmdan oddiy sonlarga o‘tsak, quyidagi ifodaga 
yoki
ega bo‘lamiz. Bu ifoda 
Buger-Lambert qonunini
tavsiflaydi. Bu yerda

- berilgan 
moddaning yorug‘likni yutish koeffitsientidir va u to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘ladi: 
Bo‘yalgan qorishmalar uchun 

qorishmalar kontsentratsiyasiga proportsionaldir 
va bu holda Buger-Lambert qonuni quyidagi ko‘rinishda yoziladi: 
, (1) 
yutilish koeffitsientini to‘lqin uzunligiga bog‘liqligi grafik ko‘rinishda 5 - rasmda xlorli 
tseziy moddasi uchun tasvirlangan.
dx
I
dI







d
I
I
dx
I
dI
0
0

d
I
I



0
ln
d
e
I
I



0
d
e
I
I



0
)
(
0
0




kc


kcd
e
I
I


0

---