T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

3 – rasm. Uchburchakli prizmadagi yorug‘lik dispersiyasi. 
Bu tarqalish ikkinchi qirradan o‘tganda kuchayadi. Prizmaning o‘ng tarafiga qo‘yilgan yassi 
ekranning har xil joylariga har xil rangli nurlar tushib spektr hosil qiladi.
 
Uzunroq to‘lqinli nurlar (qizil nurlar) prizmadan kamroq og‘adi, qisqa to‘lqinli nurlar 
(havo rangli) ko‘proq og‘adi. 
2
0
0

a
n
n



---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 310 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Prizma orqali olingan spektr difraktsiyaviy panjaradan olingan spektrdan farq qiladi. 
Difraktsiyaviy panjarada nurlarning boshlang‘ich yo‘nalishdan og‘ishi 

0
ga proportsional 
bo‘ladi, prizmada esa to‘lqin uzunligiga bog‘liq og‘ish teskari va murakkabdir. 
Bu ko’z bilan qaraganda ko’proq oq yorig’lik nuri borligini ko’rsatadi. 
Normal dispersiya, tushayotgan to‘lqinning elektr maydoni tebranishini, berilgan 
muhitning atomlari yadrolariga elastik tortilish kuchi orqali bog‘langan elektronlar bilan 
o‘zaro ta’siri orqali tushuntiriladi. 
Maydon ta’sirida bunday elektronlar maydon tebranishi chastotasi bilan tebrana 
boshlaydilar. Natijada, bu elektronlar xuddi shu chastotada fazasi boshlang‘ich fazadan 
farqli bo‘lgan, ikkilamchi to‘lqinlarni nurlatadilar. 
Muhit 
ichida, 
tushayotgan 
to‘lqinlar 
ikkilamchi 
to‘lqinlar 
bilan 
qo‘shilib, 
tushayotgan to‘lqinlar fazasidan farq qiladigan fazaga ega bo‘lgan natijaviy to‘lqinlarni 
xosil qiladilar. Bu fazadan qolishlar, muhitdan to‘lqin o‘tishi bilan yig‘ila borib to‘lqin 
tezligining kamayish samarasini beradi. Tebranish chastotasi katta bo‘lganda muhitda birlik 
uzunlikda fazadan orqada qolish katta bo‘ladi, natijaviy to‘lqin tezligi ko‘proq kamayadi, 
sinish ko‘rsatkichi orta boradi. Normal dispersiya shundan iboratdir.