T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 319 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
teng bo‘lib, jism 
absolyut oq jism
deb ataladi va tushuvchi nurlanishning barchasini 
qaytaradi. 
Agarda 
a 
= 1 shart bajarilsa, bunday jism 
absolyut qora jism
deb ataladi. 
Agarda,

 
birdan kichik bo‘lib, uning nur yutish qobiliyati hamma chastotalar 
uchun bir xil bo‘lsa (
a 
= 
const
), bunday jism 
kul rang jism
deb ataladi. 
Tajribadan ma’lum bo‘lishicha, jismlarning nur chiqarish qobiliyati (
r
) jismning 
temperaturasiga va nurlanish chastotasiga bog‘liqdir. Nur chiqarish qobiliyati ma’lum 
bo‘lgan holda energiyaviy yorituvchanlikni hisoblash mumkin: 
, (2) 
Ixtiyoriy jismning nur chiqarish va nur yutish qobiliyatlari o‘rtasida aniq bog‘lanish
Kirxgof qonuni deb ataladi: nur chiqarish va yutish qobiliyatlarining o‘zaro nisbati 
jismlarning tabiatiga bog‘liq bo‘lmay, hamma jismlar uchun chastota va haroratning 
universal funksiyasidir 
, (3) 
Absolyut qora jismda 
bo‘lgani uchun 
tenglikka ega bo‘lamiz. 
Demak, Kirxgofning universal funksiyasi absolyut qora jismning nur chiqarish 
qobiliyatining o‘zidir. 
funksiyaning ko‘rinishini nazariy keltirib chiqarish juda murakkab 
masaladir. 
Stefan (1879 y.) tajriba natijalarini tahlil qilib, istalgan jismning energiyaviy 
yorituvchanligi absolyut haroratning to‘rtinchi darajasiga proportsional, degan xulosaga 
keldi. 
Boltsman bu ishlarni davom etdirib, termodinamik mulohazalarga tayanib, absolyut 
qora jismning energiyaviy yorituvchanligi uchun quyidagi ifodani keltirib chiqardi: 
, (4) 
Bu ifoda Stefan-Boltsman qonuni, 

 
= 5,7

10
-8
Vt/m
2
grad
4
esa, Stefan-Boltsman doimiysi 
deb ataladi. 
Stefan-Boltsman 
qonuni 
energiyaviy 
yorituvchanlikni 
haroratga 
bog‘liqligini 
ko‘rsatish bilan, spektral taqsimot funksiyasini ham aniqlash imkonini beradi. 
O‘z navbatida, Vin elektromagnit nazariya qonunlaridan foydalanib, taqsimot 
funksiyasi uchun quyidagi ifodani taklif etdi: 



0


d
r
R
Т
et
)
,
(
T
f
a
r
T
T




1

T
a

)
,
(
T
f
r
T



)
,
(
T
f





0
4
)
,
(
T
d
T
f
R
э




---