T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 316 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (4) 
Bu ifoda 
Bryuster qonunini
ifodalaydi va shu shartni qanoatlantiruvchi tushish burchagi 
Bryuster burchagi
deb ataladi. 
Singan yorug‘lik, doimo tushish tekisligida tebranishlari ustun keladigan qisman 
qutblangan bo‘ladi. Bryuster burchagida tushadigan yorug‘likda bu ustunlik yaqqol 
ko‘rinadi. 
Tekis qutblangan yorug‘lik nuri olish usullaridan biri - yorug‘likni dielektrik 
chegarasiga Bryuster burchagida tushirishdan iborat bo‘ladi.
 
 
 
Qo‘sh nur sinishi 
Yorug‘lik qandaydir kristalldan o‘tganda, yorug‘lik nuri ikkita nurga ajraladi. Qo‘sh 
nur sinishida bitta nur odatdagi sinish qonunini qanoatlantiradi, tushayotgan nur va normal 
tekisligida yotadi. Bu nur 
odatdagi nur
 
deb ataladi (
8 - rasm
). 
8 – rasm. Qo‘sh nur sinishi 
 
- yo‘nalishdagi ikkinchi nur uchun 
nisbat tushish burchagi o‘zgarganda doimiy
saqlanmaydi. Bu nur 
odatdan tashqari nur
 
deb ataladi. 
Nur normal bo‘lib tushganda ham, odatdan tashqari nur boshlang‘ich yo‘nalishdan 
og‘ishi mumkin, burchak ostida tushganda esa, tushayotgan nur va sinish sirtiga normal 
tekisliklarda yotmaydi. Bu esa odatdagi va odatdan tashqari bo‘lgan nurlarning sinish 
ko‘rsatkichlari xar xil ekanligini bildiradi yoki kristallda har xil tezliklar bilan tarqaladilar.
Qo‘sh nur sinish hodisasi, kubik kristallardan tashqari, barcha tiniq kristallarda 
kuzatiladi. 
Odatdagi va odatdan tashqari nurlarni tekshirish, ular bir-biriga o‘zaro 
perpendikulyar yo‘nalishlarda to‘la qutblanganliklarini aniqlash imkonini beradi. Ikkala nur 
kristalldan chiqayotganda faqat qutblanish yo‘nalishlari bilan farqlanadilar. 
Ayrim kristallarda nurlardan biri boshqasiga nisbatan kuchli yutiladi. Bu hodisa – 
yorug‘likning dixroizmi
deb ataladi. 
21
n
tgn


r
i
sin
sin

---