T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 331 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
3– rasm. Fotonni moddaning erkin elektroni bilan to‘qnashishi. 
Ultraqisqa to‘lqinli elektromagnit nurlanishning moddalardagi erkin elektronlarda, 
to‘lqin uzunligi oshishi bilan bog‘liq elastik sochilishi – 
Kompton effekti
deb ataladi. 
Korpuskulyar xususiyatiga ega bo‘lgan fotonlar moddalarning erkin elektronlari 
bilan elastik to‘qnashishida, foton elektronga, energiya va impulsning saqlanish qonuniga 
asosan, o‘zining energiya va impulsining bir qismini uzatadi. 
Moddaga tushayotgan fotonning energiya va impulsi 
,
 
ga teng. Tinch holatda turgan elektronning energiyasi 
W
0 
= 
mc
2
ga teng. 
Foton elektron bilan to‘qnashganda energiya va impulsining bir qismini berib 

burchak ostida sochiladi. Sochilayotgan foton energiya va impulsi quyidagiga teng bo‘ladi: 
,
 
 
Sochilayotgan fotonning energiyasi 
va 
chastotasi kamaygani uchun, uning 
to‘lqin uzunligi 

oshadi. Tinch holatda turgan elektron 
impuls va 
W 
= 
mc
2
energiyaga ega bo‘lib, elastik to‘qnashish hisobiga harakatga keladi. 
Energiyaning caqlanish qonuniga asosan 
, (2) 
ga ega bo‘lamiz. Impulsning saqlanish qonuniga asosan 
ga ega bo‘lamiz. 
, 
va
ekanligini hisobga olib 
h




c
h
P









h
c
h
P











m
p
e







h
mc
h
mc
2
2






cos
2
)
(
2
2
2
2
2

















c
h
c
h
c
h
m


c






c








---