T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 330 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Fotonning massasi, impulsi va energiyasi uning korpuskulyar xususiyatini belgilaydi, 

- chastotasi esa, yorug‘likning to‘lqin xususiyatini belgilaydi. 
Foton, agarda impulsga ega bo‘lsa, u holda jismga tushayotgan yorug‘lik unga bosim 
ta’sirini o‘tkazadi, chunki foton sirtga urilganda, unga o‘z impulsini uzatadi. 
Jism sirtiga 

chastotali monoxromatik yorug‘lik nuri tushayotgan bo‘lsin. Agarda 
birlik sirt yuzasiga birlik vaqtda 
N
ta foton tushsa, jism sirtining 

- qaytarish koeffitsientiga 
asosan 

N 
fotonlar qaytadi, (1 - 

)
N
fotonlar esa jismda yutiladi. 
Har bir yutilgan foton sirtga 
impuls uzatadi, qaytgan foton esa 
impuls uzatadi. U holda sirtga ta’sir etuvchi bosim quyidagiga teng bo‘ladi: 
 
bu yerda
h

 
bitta fotonning energiyasi bo‘lgani uchun, 
Nh ν = E 
barcha fotonlarning energiyasi bo‘ladi yoki sirtga tushayotgan yoritilganlik energiyasi 
bo‘ladi. 
Bu yerda 
- nurlanish energiyasining 
hajmiy zichligi
deb ataladi. 
Shuning uchun, yorug‘lik sirtga normal tushishida hosil qilgan bosimi 
, (3) 
ga teng bo‘ladi. 
Kompton effekt.
1923 yilda
Kompton
rentgen nurlarining turli moddalarda 
sochilishini o‘rganib, sochilayotgan nurlarning to‘lqin uzunligi tushayotgan nurlar 
to‘lqin uzunligidan katta ekanligini aniqladi.
, (1) 
bu yerda

- tushayotgan rentgen nurining to‘lqin uzunligi, 

- sochilgan
nurlar to‘lqin uzunligi, 

 
- sochilgan nur bilan tushuvchi nur orasidagi burchakdir (
3 - rasm
) 

0
=0,0242 
A
0
nurning tabiati va to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan o‘zgarmas kattalikdir. 
c
h
P



c
h
P


2
2

N
c
h
N
c
h
P
)
1
(
2







N
c
h
P


)
1
(


W
c
E
e

)
1
(
)
1
(






W
c
E
P
э
2
sin
2
2
0











---