Т о ш к е н т Ғ э б е к и с т о н л к с м м а р к а з и а к о м и т е т и «Е ш г в а р д и я» н а ш р и ё т и

---

Т о ш к е н т  
Ғ э б е к и с т о н Л К С М  
М а р к а з и А К о м и т е т и  
« Е ш г в а р д и я » н а ш р и ё т и
\т
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А 
39
Лйний, С адриддин.
Эски м актаб. П овесть.— Т.: 
« ё ш
гвардия», 
1982
.—
48
б. расм.
Айни С. С тар ая ш кола. Повесть.
С (Т о ж )
А т о к л и а д и б С а д р и д д и н А й и я й н и н г <5у к и т о б и д а и н к и л о б д а н я л г а р н г и  
э с к и м а к т а б д а ў қ и т н ш у с л у б и ҳ а к н д а г н н а ҳ и к о я к и л н н м а й ,
м е ҳ н а т к а ш *  
л а р н и н г о ғ и р т у р м у ш ш а р о и т и , а я н ч л и б о л а л н к ҳ а м
м о ҳ и р о н а
т а с в и р л а б  
б е р и л г а и .
7 0 * 3 0 3
1
| о
А 356 (04) — 82* 150- 82 
4702570200
© И з д ат е л ь ст в о «Еш гва р д и я» , 1982
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I
А г а р у н у т м а га н б ў лс ам , о л ти я ш а р л и к в а қ т и м
эди. 
О там м ени қ и ш л о қ м а ч и ти
о л д и д аги
м а к т а б г а
элти б 
берди, ш у ва1{т о н а м : «Сени тў р т я ш а р у тў р т ой, 
тўрт 
ҳ а ф т а ва т ў р т к у н л и ги н гд а д асту р х о н қ и л и б
м а к т а б га
элти б, сабоқ б ош лати б
қ ў й га н эд и к. 
Л ек и н
бу вақт- 
л а р д а сен ж у д а ёш эдинг; ш у н и н г у ч у н ҳ а м сени м а к - 
таб д а қ и й н а л а р с а н деб ў й л а р д и м ва 
ҳ а н у з г а ч а
ў й н аб
ю ри ш га қ ў й д и к . Энди ғ а й р а т қ и л и б ўқи! Т ўр т я ш а р л и к - 
л а р и д а борган т ен гд о ш л ар и н гга етиб о л !» — д еган
эди. 
М ен б ў л с ам ўш а в а қ т л а р д а м ен га қ а т т и ^ т а ъ с и р и бўлган
о н ам н и н г бу м а с л а ҳ а т и н и б аж о к е л ти р и ш , тезро ц сабоқ 
ў р ган и б , тен гд о ш л ар и м б и л ан б а р а в а р б ўли ш ва 
ҳ атт о
у л а р д а н о л д и н га ў ти ш н и и стар эди м .
Л ек и н м а к т а б ҳ а ё ти ва ш а р о и ти м ен и н г бу ти л аги м -
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

га й ўл 
б ерм ади , ҳ а р а к а т ва 
ғ а й р а т л а р и м бекор кет-
ДИ.
Мен м а к т а б га борди м , м а к т а б б и зн и н г у й и м и з каби
кенг, тўрт эш и к л и , ёр у ғ ва ти нч б ў лм ай , то р ги н а бир хо- 
н ад ан (ҳ у ж р а д а н ) и борат 
эди. У н и н г 
и к к и эш и ги бор 
бўлиб, бири бир т а в а қ а л и ва бу э ш и к к ў п и н ч а ёпи1{ ту- 
р а р эди. И к к и н ч и эш и ги д а р ч а бўлиб, уч г а з
бўйи 
ва 
яр и м г а з эни бор. Б у д а р ч а н и н г олди д о м л а 
(м актаб- 
дор)н ин г ў ти р ад и га н ж о й и эди. Д а р ч а л а р г а эса, 
п ар д а 
қ и л и н га н (д ер азаси қогоз б и л ан қ о п л ан ган ), қо ғо зга эса 
қор-ём ғи рн и н г ҳ ў л л а б й ирти б ю б о рм асли ги у ч у н зи ғи р
мойи су р т и л ган , м о й л и қ о ғо з 
к ў ч а н и н г ч а н г
ва 
туп- 
роғи ни ў зи га ола бериб, қ о зо н со ч и қ к а б и 1{оп-қора кир- 
л ан и б к е тган эди, а га р я н г л и ш м а с а м , д о м л ан и н г туғи л- 
ган и д ан бери совун ю зи н и к ў р м а г а н , б ен и ҳоя к и р л ан и б
к етган б аш а р аси га ў х ш а р эди. Ш у н и н гд е к , 
м а к т а б н и н г 
ҳ а л и ги ай тган и м , д е р а за с и д а н д а р с х о н а г а ҳ еч бир ёруғ- 
л и к к и р м а с эди. Ҳ у ж р а н и н г ш и п и
т а г и д а н
д евор н и н г 
ш и п га я қ и н л а ш т и р г а н ж о й и д а н и к к и то м о н д а ҳ а м бир- 
бирига р ў п а р а м а -р ў п а р а қ и л и б о ч и л ган и к к и т у й н у к ч а
бўлса ҳ а м , б у л а р д а н к и р а д и г а н ё р у ғ л и к п астга ту ш м ас- 
дан, ҳ у ж р а н и н г д ев о р л ар и д а қ о л а р эди.
Бу ҳ у ж р а н и н г к ен гл и ги ўн олти га з м у рабб а 
(квад- 
рат) эди, ун и н г и ч и д а бир-бирининг у сти д ан ў т к а зи л и б
т^ р тта си н ч то р ти л га н ва бу б и л ан ҳ у ж р а т ў в д и з бўлак- 
к а б ў л и н ган , гўё м а к т а б х о н а н и н г и ч и д а 
т ў қ қ и з
оху р 
1<айдо б ў лган эди.
Э ш ик ол д и д аги о х у р ч а д а б о л а л ар н и н г к а в у ш л а р и ту- 
р ар д и , д а р ч а ол д и д аги о х у р ч а д а б ўлса д о м л а в а қ о л ган
етти о х у р ч а д а эса б о л а л ар
ў ти р а р д и л а р . Б у в а қ т д а у 
м а к т а б х о н а д а қ а н ч а бола ў қ и га н л и ги а н и қ э си м д а й ў қ . 
Ф а қ а т ш у н и
э с л а й м а н к и , у 
в а қ т л а р д а
уч ю з 
у й л и к
қ и ш л о ғи м и зн и н г тў р т я ш а р д а н ўн и к к и я ш а р г а қ а д а р
б ў лган бутун б о лал ари ш у м а к т а б н и н г ш оги р д и
ҳисоб- 
л а н а р д и . У н д ан т а ш қ а р и , 
б и зн и н г 
қ и ш л о қ
х ў ж а л а р
қ и ш л о ғи б ў л ган л и ги у ч у н ҳ а м «таб аррук» бир 
қ и ш л о қ
4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ҳ и со б л а н га н и д ан , атр о ф қ и ш л о қ л а р д а ги б аъ зи «ихлос- 
м а н д л ар » ҳ а м ў з б о л а л ар и н и ш у м а к т а б г а ю борар эди- 
л ар .
Х а й р и я т к и , бу м а к т а б д а ў қ у в ч и б о л а л ар н и н г ҳ ам м а- 
си ҳ а р к у н и саб о қ н и м у н т а за м д ав о м қ и л м а с эди, 
ак с 
ҳ о л д а ў ти ри ш н ар и турси н , ҳ у ж р а д а т и к к а ту р и ш га ҳ ам
ж о й т о п и л м а га н б ў ла р эди. Ш у н д ай б ўлса ҳ а м , б о л а л ар
а м и р зи н д о н и га қ а м а л г а н б ан д и л ар к аб и , 
бир-бировла- 
ри н и босиб, ти қ и л и б , қ и й н а л и б ў ти р ар эди лар .
Мен бу м а к т а б х о н а н и н г 
б и зн и н г 
к а т а к ч а г а ўхш а- 
ган и н и ҳ а н у з у н у тган и м й ў қ . 
Б и зн и н г 
к а т а к ч а м и з д а
э са, т о в у о д а ту х у м б ости рган эди , я н ги т у х у м д а н
чиқ- 
қ а н ж ў ж а л а р б и р -би ровлари ни босиб она то в у ^ н и н г қа- 
ноти ости га т и қ и л а р эди. Б у
м а к т а б х о н а д а г и
б о л а л ар
ҳ ам б ир-би ровлари ни босиб ў ти р и ш д а х уд ди ш у ж ў ж а - 
л а р г а ў х ш а р д и л а р , ф а қ а т и к к и ў р тад аги ф а р қ ш у ги н а 
эд и к и , б и зн и н г ж ў ж а л а р и м и з н и н г ч у г у р л а ш л а р и қ ул оқ- 
қа бир ту р л и ё қ а р , а м м о бу м а к т а б х о н а д а г и б о л а л ар н и н г 
қ и ч қ и р и ш л а р и , дод-бедод л ари н и н г 
зар б и д а н эса киш и- 
н и н г қ у л о ғи п о р тл аш д а р а ж а с и г а к е л а р эди...
II
М ени м а к т а б г а отам олиб борди, у, ҳ о л в аи у ч у н бир 
л а ъ л и к у л ч а н он в а м а ғи зн и бир д а сту р х о н га ўраб, ўзи
б и л ан олиб борган эди.
Д о м л а м ен 
б и л ан
о там н и
р ў п а р а с и г а
ў ти рғи зд и . 
Д асту р х о н н и очиб к у л ч а л а р д а н бири н и у ш а тд и , ўзи бир 
б урда олиб, отам н и ҳ а м нон ей и ш га у н д а д и , 
о там ҳ ам
бир б урда нонн и олиб си н ди ри б о ғзи га солди. 
С ўнгра 
д о м л а у ш а т и л га н к у л ч а б у р д а л а р и н и т о в у қ л а р г а
бера- 
д и га н д ек м а й д а л а д и ва б ў л а к ч а л а р н и
м а к т а б х о н а н и н г 
ҳ а р то м о н и га— б о л а л а р н и н г усти га қ а р а б сочди.
Б у в а қ т м а к т а б х о н а
и ч и д а ур-сур, бир-би рови:ш н г 
чопон ва к ў й л а к л а р и н и й и р ти ш , қ у л о қ л а р и н и
ч ўзи ш , 
к ў зл а р и н и ўйиш ва ю зл ар и н и т и р н а ш л а р бош лан ди . Бу-
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нинг усти га, б о л а л ар н и н г й и ги -снғи си , доду ф арёди гўё 
м а к т а б том и н и осм онга к ў т а р а р эди.
Б у нон у ш о қ л а р и устида 
ж а н ж а л -т ў п о л о н
бўлиб 
ту р га н д а , д о м л а б етар а ф
ту р м ад и , ун и н г о р қ а си д а де- 
ворга суяб қ ў й и л га н у зу н -қ и сқ а бир 
н еч а т а ё қ
т у р а р
эди. У бу т а ё қ л а р д а н эн г узун т а ё қ н и олиб, бир 
ч екк а- 
д ан б о л а л ар н и н г б ош лари га қ а р аб ура бош л ад и , б о л а л ар
ў зар о тал а ш и ш н и ц ў йиб, ҳ а м м а л а р и й и ғи га т у ш д и л ар , 
«д о м л аж о н , тавб а қ и л д и м ... едим » са д о л ар и ҳ а м м а бола- 
л а р н и н г о ғ и з л а р и д а н б ароб ар чициб к ў к к а к ў т а р и л а р эди.
М ен ҳ ам то қ а т қ и л о л м а й , б о л а л ар қ а то р и д а й и ғл аш - 
га к и р и ш д и м . Л ек и н отам м ени ю п атд и ва а г а р
й и ғла- 
м а сд ан м а к т а б д а қ о л с а м , м енга бир « к у р р а
» 1
олиб бер- 
м о қ ч и б ўлд и , д о м л а 
ҳ а м отам б и л ан б ирга м ени ю па- 
ти ш га к и р и ш д и . «Мен ҳ а м ,— деди у ,— ҳ а р бозор 
к у н и
бир ч а қ м о қ қ а н д олиб б ер ам ан » .
О там н и н г в аъ д ас и гарчи б о л а л ар н и
азо б л аш
у ч у н
я с а л г а н м а к т а б х о н а д а м ени қ о л и ш га рози
қ и л о л м а г а н
бўлса ҳ ам , д о м л ан и н г ю п ати ш и м ени бир оз ти н ч л ан - 
ти рди , ч у н к и у, б ош қа б о л ал ар н и а я м а с д а н у р ган и ҳол- 
д а, м ен га қ а н д в а ъ д а қ и л м о қ д а эди. Мен у н и н г бу сўзи- 
д ан «мени у р м а с» , деб ў зи м га-ў зи м т а с а л л и б ерар эди м , 
ш у н д ай б ўлса ҳ а м , и к к и к ў зи м н и т а ё қ л а р д а н , а й н и қ с а , 
м а к т а б н и н г ҳ а р том он и га етиб, ҳатто у зо қ б у р ч а к л а р д а - 
ги у н га ом он б ер м ай д и ган бояги у зу н т а ё қ д а н си ра уз- 
м ас эдим ...
Б о л а л а р бир оз 
т и н ч л а н д и л а р . 
Д о м л а 
к ў р п а ч а с и
о сти д ан бир т а х т а ч а н и олиб б о л а л а р г а к ў п н а р с а л а р н и
ёзиб о там га к ў р с ат д и . А м м о отам савод ли б ўлган и уч ун
д о м л ан и н г ёзга н б а ъ зи н а р с а л а р и г а қ а р ш и
ч и қ д и
ва 
«буни бун д ай ё зм а й д и л а р » , деди.
Б о ш д а д ом ла ж а н ж а л ч и қ ар д и ва о там н и н г 
гап л а- 
ри н и қ а б у л қ и л м а д и . Л е к и н отам ҳ а м ж а н ж а л к ў та р и б ,
1 К у р р а — ҳўтик.
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ў з гап и н и ў т к а з д и ва у бир оз қи зи ш и б «ун дай
бўлса, 
ў зи н ги з ёзи н г», деб т а х т а ч а н и о там н и н г ол д и га и рғи тд и . 
О там д о м л а ёзга н б аъ зи н а р с а л а р н и ўч и ри б , 
у л ар н и н г 
ў р н и га б о ш қ а тд а н ёзд и .
Ш у в а қ т д а н бош лаб отам к ў зи м г а к а т т а о д ам бўлиб 
к ў р и н д и ва ўш а в а қ т г а ч а қ и ш л о қ н и н г доноси ва зў р и деб 
б и л ган и м д о м л а д а н ҳ а м д он ороц па к у ч л и бўлиб к ў р и н а
бош л ад и . Б у ҳол м ен га қ у в в а т берди. Мен ў з к ў н г л и м д а : 
«А гар м а к т а б д о р м ени урса, м ен о там га у н д а н ш и к о я т
қ и л а м а н , отам кели б ун и у р ад и . А га р б о л а л ар н и у р м о қ
у ч у н м а к т а б д о р н и н г таёғи б ўлса, о там н и н г ҳ а м говрон 
таё ғи бор. О там н и н г говрон та ё ғи га ҳ ў к и з ч и д о л м ай д и . 
А м м о о ри қ, ю зи бир бурда ва ўзи
ҳ о л с и зл и к д а н
ўлиб 
б о р аётган д о м л а б ў лса, бир говрон у р и л и ш и б и л ан ўлиб