T arbi yad a pedagogik texnologiyalar

V-qism . O liy pedagogik ta ’Iimda integral texnologiyalar
R espublikam izda oliy ta ’lim tizimi yangi rivojlanisb p og ‘onasiga 
k o ‘tarildi: ikki bosqichli ta ’lim - bakalavriat va m agistratura faoliyat 
k o ‘rsata boshladi; davlat ta ’lim standartlari ishlab chiqildi; talaba- 
lam ing mustaqil bilim olishini yakka tartibda am alga oshirish joriy 
etilayapti, ta ’lim m azrnunida fan va ishlab chiqarish integratsiyasi o ‘z 
aksini tobora k o ‘proq topm oqda; professor-o‘qituvchilarning kasbiy 
m ahoratini oshirishga e'tibor kuchaytirilganligi alohida tahsinga loyiq.
0 ‘quv-tarbiyaviy jarayonni rivojlangan davlatlar tajribalari 
asosida takom illashtirish, uning ishtirokchilari - o ‘qituvchi va talaba 
(m agistr) faoliyatini “sub’yekt-sub’yekt” qonuniyatlari asosida tashkil 
etish zarurati bugun barcha oliy o ‘quv yurtlarida pedagogika va 
psixologiya fanlarini o ‘quv rejasiga kiritish lozimligini hayotning o ‘zi 
isbotladi. Galdagi vazifa - bu fanlarni o ‘qitishga alohida e'tibor qara- 
tish, innovatsion pedagogik faoliyatning siru-sinoatlarini tadqiq qilish 
asosida am aliy xulosalam i q o ‘lga kiritishdir. Zero, K adrlar tayyorlash 
m illiy dasturi jam iyatni to ‘liq pedagoglashtirish m uam -m osini kun 
tartibiga q o ‘yayotgani nazardan chetda qolmasligi kerak.
0 ‘zbekistonda shaxs manfaati va ta ’lim ustuvorligi e'tiro f etilgan 
bir davrda pedagogika fani erkin shaxsni shakllantirish qonuniyatlari, 
yoshlar shaxsini hayotga m oslashtirishning shakl va uslublari, 
m azm uni va prinsiplarini o ‘rganadi. Endilikda pedagogika o ‘z 
predmeti, fanlar bilan aloqasi, pedagogik bilim lar tizimi va ularning 
m antiqiy tuzilm asi, nazariy pedagogik bilim larni tarbiyaga, ta ’lim 
am aliyotiga q o'llash m asalalariga doir m uam molarni qaytadan 
yangicha talqinda q o ‘ym oqda. Demak, pedagogikada tadqiqotlam ing 
dolzarbligi, bir tom ondan, jam iyat ehtiyoji - o ‘quv-tarbiya tizimini 
yanada rivojlantirish bilan, boshqa tom ondan, pedagogik bilim larning 
yangilanish va rivojlanish darajasi bilan belgilanar ekan.
Bugungi kunda pedagogik nazariya va am aliyot m uam m olarini 
tadqiq qilish texnologik yondashuv asosida olib borilishi lozim. 
Pedagogika m utloq texnologik fandir va u ta ’lim doirasining barcha 
qatlam larini qam rab oladi.
Pedagogika fani predmeti jam iyat ehtiyoji va rivojlanayotgan 
shaxs qiziqishiga ham ohang tarzda su n ’iy tarbiyaviy jarayonni qurish 
qonuniyatlarini o ‘rganadi va uni izchil am alga oshiradi. A na shu 
su n ’iy tizim “Pedagogik tizim ”, unda kechadigan jarayonlar esa 
“Pedagogik texnologiya” deb ataladi. Pedagogik tizim tashqarisida
129

---

hech qanday m aqsadli ta ’lim -tarbiya jarayoni kechm aydi yoki pedago­
gik texnologiya - bu am aliyotga jo riy etiladigan pedagogik tizim
loyihasidir. Bu tizim ni takom illashtirish, asosan, quyidagi y o ‘nalish- 
larda olib borilm oqda:
- didaktik birliklarni yiriklashtirish;
- o ‘qitish natijalarni oldindan belgilash, rejalashtirish;
- ta ’lim jarayonini psixologiyalashtirish;
- kom pyuterlashtirish.
Bugungi kunga kelib, shubhasiz, bu y o ‘nalishlar b o ‘yicha 
m a’lum yutuqlarga erishildi. Agar bu y o ‘nalishlar aniq ta ’lim -tarbiya 
m aqsadini yechishga qaratilgan holda yaxlitlashtirilsa yoki integral 
holatga keltirilsa, bu amal natijasida kuchli texnologiya vujudga 
keladi. B u texnologiya integral texnologiya deb ataladi va yunoncha 
so ‘z b o ‘lib, “bir butunlik”, “uzluksizlik” m a ’nolarini anglatadi. 
Integral texnologiyalar uchun yangi m ashg‘ulot shakli - sem inar- 
praktikum yaratiladi. U ning m azm uni: m ashg‘ulotni o ‘tkazish uchun 
talabalar kichik guruhlarga birlashadi va har bir guruh chegaralangan 
vaqt davom ida bajara oladigan topshiriq oladi. A na shu topshiriqni 
olgandan bajarishga kirishadilar va bunda ta ’lim -tarbiya jarayoni 
o b ’yektini to ‘g ‘ri tanlash jiddiy aham iyat kasb etadi. O b ’yekt obdon 
tadqiq qilingach, natijalari b o ‘yicha kichik guruhlar “hisob” beradilar, 
y a ’ni m ashg‘ulot “publik him oya” k o ‘rinishida tashkil etiladi. 
Qarabsizki, talabalar o ‘z-o ‘zini o ‘qitish, bahs, m unozara, mavqeini 
m ustahkam lash orqali o ‘quv m avzularini chuqur o ‘rganadilar va shu 
tarzda yakuniy natija ta ’minlanadi.