O’g`uzlar haqidagi bu ma’lumotning haqiqatga xilof ekani, bu asar
muallifining Qoraxon davlati o’zi
bilan tugamay, o’g`liga ham o’tishi zarurligini,
uning sulolasi doim hukmron bo’lishini ommaga tashviqot qilish va shu g`oyani
ular ongiga singdirishga intnlshdan boshqa narsa emasligi har kimga ravshan. Shu
bilan u O’g`uz qabilasi haqidagi tarixni buzib ko’rsatgan. Asarda, bir tarafdan,
qabilalar to’la ko’rsatilmasa,
ikkinchidan, boshqa qabilalar: uyg`ur, qangli,
qipchoq, qarluq va boshqalar tarixi buzib ko’rsatilgan.
Shuning uchun xalq tarixini, ayniqsa til tarixini o’rganishda tarixchi va
tilshunoslar tarixiy asarlarga tanqidiy qarashlari, moddiy faktlarni o’rganishlari va
ularga asoslanishlari lozim bo’ladi. Demak, qabilalar
haqida tarixiy asarlardagi
ma’lumot qanoatlantirmaydi. Axir o’g`uzlarni hamma qabilalarning otasi deb
talqin etishning xato ekanligi hammaga ravshan. Mahmud Qoshgariy ham
O’g`uzni qabilalarning otasi deb ko’rsatadi.
Lekin hamma qabilalarning emas,
ma’lum guruh qabilalarning otasi deb to’g`ri izohlaydi. U guruhga kiradigan
qabilalar orasidagi barcha munosabatlarni boy til faktlari asosida izohlab beradi.
Hatto u o’z asarida bu guruhga kiradigan qabilalarning tillaridagi yaqinlik yoki
uzoqlik faktlari asosida ularning tarixiy kechirmalarini, bular orasidagi munosabat
qadimgi yoki so’nggi hodisa ekanini ochib beruvchi asoslarga ham keng o’rin
bergan.
Tarixiy asarlarda o’g`uzlarga nisbatan berilgan
qabilalarning katta bir
qismini Mahmud Koshg`ariy ikkinchi bir guruhga kiritadi va o’zining bu tasnifi
ular tillaridagi mavjud farqlarga asoslanganini maxsus bir bo’limda keng izohlab
beradi. Demak, devon ma’lumotlari yolg`iz
til tarixi uchungina emas, shu bilan
birga xalq tarixi uchun ham benihoyat muhimdir. Bu yerda akad.
V.V.Vinogradovning O’zbekiston tarixidagi kamchiliklar haqidagi so’zlarini
keltirish o’rinlidir. U qabila tillarini o’rganish ishini yolg`iz tilchilar uchungina
emas, shu
bilan birga tarixchilar, arxeologlar, etnograflarning ham asosiy vazifasi
deb ko’rsatadi.
Mahmud Koshg`ariy o’z asarida o’zbeklar, qozoqlar, qirg`izlar, turkmanlar,
uyg`urlar, tatar va boshqa xalqlarning qadimgi qabilalarini va bu xalqlarning
qadimgi tillarining namunalarini mukammal izohlab berdi.
Bu xalqlar devon
materiallari asosida o’zlarining tillari qaysi qabila tili asosida taraqqiy etib,
kamolga yetganini aniqlay oladilar.
Bu asar hozirgi O’rta Osiyo xalqlari tarixi uchun, shu jumladan, o’zbek xalqi
tarixi uchun ham benihoyat muhimdir. Chunki qabila masalasi tarixiy
kategoriyadir. Uning boshi ibtidoiy jamiyat shakli — urug`chilik
davriga borib
taqalsa, oxiri jamiyatda yuzaga kelgan taraqqiyot natijasida tashkil topgan xalq va
millat bilan bog`lanadi. Shuning uchun qabila masalasi xalq va millat tarixi bilan
chambarchas bog`lanadi va xalq tarixini shakllanishida muhim asos bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: