Spss дастури асосида маълумотларни қайта ишлашнинг ўзига хос психологик хусусиятлари

ўзгарувчилар, таҳлил қилинувчи параметрлар деб юритилади. Текширилувчи билан ўтказилган тест ѐки анкета бўлимларининг натижалари алоҳида-алоҳида устунларга киритилади.
Статистик таҳлил айнан ўзгарувчилар устида амалга оширилади – тестнинг бўлимлари билан текширилувчининг демографик маълумотлари, тестнинг бўлимларининг орасидаги ўзаро боғланишлар, агар базага бир қанча тест натижалари киритилган бўлса улар орасидаги статистик боғлиқликлар аниқланади (шунинг учун ҳам улар ўзгарувчилар деб юритилади).
Бизнинг мисолимизда текширилувчининг жинси, синфи, танлаган ўқув юрти (ОТМ), қизиқишлари, тестлардан олган натижалари ва баҳолари киритилган (Расм 10).

Расм 10. Маълумотларни таҳрирлаш ойнаси. Данные бўлими фаоллаштирилган кўриниши.
«Переменные» (Ўзгарувчилар) бўлимида ўзгарувчиларнинг параметрларини (қандай кўринишда бўлиши, тоифаси) белгилаш, уларга ном бериш, тоифасини ўзгартириш каби ишларни амалга оширилади.
Қуйидаги расмда (Расм 11) «Переменные» (ўзгарувчилар) бўлими очилган ҳолат акс эттирилган.
Аввало ундаги устунлар ва қаторларга эътибор бериш зарур. Унда устун ва қаторлар ўрни олдинги, ―Данные‖ кўринишидан фарқ қилади. Гуѐки устунлар ва қаторлар ўрни алмашган. Биринчи устунда (юқоридан пастга) ўзгарувчилар (текширилувчининг исми, демографик маълумотлари, натижалар) акс эттирилган.
Қаторларда (ўнгдан чапга қараб) эса уларнинг параметрлари (хусусиятлари) акс эттирилган.
Мисол тариқасида 6-чи қаторни кўриб чиқамиз. Бу қаторда биринчи тест натижаларининг («test1») хоссалари (параметрлари) акс эттирилган.
Уни кўриб чиқсак, қуйидагилар акс эттирилган:

• 
  ўзгарувчининг номи - «test1»:
  
• 
  маълумот типи – сон кўринишида («Числовая»);
  
• 
  устун кенглиги 2 символга мўлжалланган («Ширина»);
  
• 
  вергулдан кейин кўрсатиладиган сонлар миқдори («Десятичные») 0, яъни вергулдан кейинги сонлар яхлитланиб акс эттирилади;
  
• 
  тестнинг тўлиқ номи, нишони ―Дилда ҳисоблаш‖ («Метка»);
  
• 
  кўрсаткичларга махсус қиймат берилмаган («Значения»);
  
• 
  хато киритилган ѐки ташлаб кетилган қийматлар («Пропущенные»)
  

йўқ;

• 
  устун кенглиги (кўриниши) 4 символга тенг («Ширина столбца»);
  
• 
  маълумотлар ўнг томонга текисланган («Выравнивание»);
  
• 
  маълумотларнинг шкала тури миқдорий («Шкала»);
  
• 
  маълумот мавқеи кирувчи («Входная»).
  

Расм 11. Маълумотларни таҳрирлаш ойнаси. Test 1 ўзгарувчисининг хоссалари.
Кўриниб тургандек, устун кенглиги номи (―Ширина‖) иккита устунда учраяпти, шу сабабли уларга алоҳида тўхталиб ўтишни лозим деб топдик.
SPSS дастурида «Тип» устунидан кейинги устун кенглиги киритиладиган маълумотлардаги символлар сонини белгилайди. Бу устунга белгилангандан ортиқча символ киритиб бўлмайди. «Пропущенные» устунидан кейинги устун кенглиги (―Ширина столбца‖) фақат устуннинг кўринишини белгилайди, киритиладиган маълумотлардаги символлар сонига таъсир қилмайди. Бу хусусиятларни созлаш ва уларнинг фарқига кейинги бўлимларда яна тўхталиб ўтамиз.
Шуни таъкидлаш лозимки, ўзгарувчиларнинг юқорида кўрсатиб ўтилган хоссалари маълумотларни киритишдан, яъни жадвални шакллантиришдан олдин белгилаб олиш (режалаштириш) мақсадга мувофиқдир.
Агар маълумотлар бошқа редакторда тайѐрланган бўлса, хоссалари SPSS дастури томонидан автоматик тарзда белгиланади ва уларни кейин таҳрирлаш лозим бўлади.