Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

Реакциянинг мотор типи. Спортчининг диққати реакциянинг дастлабки даврида жавоб ҳаракатини тайёрлашга йўналтирилганлиги билан характерланади. Албатта, бунда бош мия қобиғининг ҳаракат марказлари кучли қўзғалган бўлади, айни пайтда миянинг бошқа участкаларида, шу жумладан эшитиш анализаторининг миядаги сўнгги қисмда ҳам тормозланиш ёки сезиларли сустлашиш кечаётган бўлади (11-расм). Шу туфайли ҳам спортчи ўта тезкор ва кучли жавоб ҳаракатини намоён этишга тўла тайёр бўлади.

11-расм. Мотор типидаги оддий реакциянинг схемаси.
Дастлабки даврда ҳаракатланиш марказлари қўзғалган бўлади, бунинг оқибатида сигналга жавобан қилинадиган хатти-ҳаракатлар ўта тез ва енгил амалга оширилади. Бироқ сигнал (идрок этиш марказларининг бўшашганлиги сабабли) аксарият ҳолларда ноаник қабул қилинади, бу эса ўз навбатида реакциядаги хатоликларни келтириб чиқаради.

Сигнал қўзғатувчисининг жавоб ҳаракатини амалга оширувчи эшитиш анализаторида бошланган қўзғалиш, (ҳатто мия қобиғининг тегишли қисмидаги энг паст даражадаги қўзғалиш жараёнида ҳам) эшитиш анализаторининг миядаги охирги қисмига тезда кўчиб ўтади ва у ердан ассоциатив марказларга ўтади, зеро бу қўзғалишлар изчил машқлар туфайли одатий ҳолга айланиб, унга нисбатан асаб жараёнларининг динамик стереотипи ишлаб чиқилгандир. Мазкур қўзғалиш бирлаштирувчи нейронлар орқали мия қобиғининг ҳаракатлантирувчи қисмига етиб борса, у ерда бу қўзғалишлар жавоб ҳаракатларининг аввалдан тайёрлаб қўйилган “асаб формулалари”ни топади, натижада тегишли ҳаракат импулслари бир лаҳзада ҳаракатланиш аъзолари томон интилади.

Реакциянинг нейтрал типи-бош мия қобиғининг сенсор ва мотор участкаларидаги қўзғатувчи жараёнларнинг нисбатан вазминлиги билан ажралиб туради. Бунда спортчининг диққати бир вақтнинг ўзида ва бир хил даражада сигнални кутишга ҳамда унга жавоб ҳаракатини амалга оширишга қаратилади. Лаборатория шароитида нейтрал типдаги реакциянинг латент даври 140-150 сигма давом этади. Амалда реакциянинг бу тури масъулиятли ҳаракатларда, шу жумладан старт пайтида ҳам жуда кам кузатилади.