Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

2. Ўқув жараёнида жисмоний машқлар техникасини
билиш ва эгаллаш
Спортда жисмоний машқлар техникасини ўрганиш муҳим ўрин эгаллайди. Жисмоний машқлар техникасини билиш ўта мураккаб жараёндир.
Схемадан кўриниб турганидек, жисмоний машқлар техникасини билиш жараёни психологик нуқтаи назардан муайян машқлар таркибига кирувчи хатти-ҳаракатлар тизими ва улар орасидаги ўзаро алоқадорлик қонуниятларини ўрганишдан иборат. Бу фикр машқларнинг шаклига ҳам, мазмунига ҳам бир хилда тегишли. Машқлар техникасини ўрганиш – уларни амалда эгаллашнинг зарурий шартидир. Бу ўрганиш биринчи галда туйғулар орқали, яъни сезги ва идроклар орқали билишдан иборат.
Бу жараён машқнинг бажарилишини ўқитувчи ёки бошқа спортчилар томонидан томошабин сифатида қабул қилиш, машқнинг кинограммалари ёки видео ёзувларини кўриш пайтида амалга ошади. Бироқ, машқни амалда бажаришга киришилганда, бу билишлар энди кинестезик ёки мушак сезгилари ва ўз танасининг ҳаракатларни вақт ва фазода бир жойдан иккинчи жойга кўчишини идрок этишга асосланади.
Ўз танасининг ҳаракатларини хис қилиш ва идрок этиш туйғуларига асосланган ҳолда инсон уларни бажариш жараёнида ўз ҳаракатланиш фаолиятини бошқариш, ўз-ўзини бошқаришни ўрганади. Бироқ, бунинг учун ҳаракатларни фақат туйғулар орқали ўрганишнинг ўзи камлик қилади. Атоқли олим П.Ф.Лесгафтнинг ёзишича, мушаклар фаолиятига боғлиқ сезгилар таҳлил ва таққослашлар йўли билан ақлий ишга айланиши керак. Демак, ўрганилаётган машқни бажариш техникасини ўрганиш учун, балки умуман ҳаракат қилиш фаолиятининг қонуниятлари ва хусусан ўз фаолиятининг ўзига хос жиҳатларини чуқурроқ ва кенгроқ тушунишни ўрганиш учун туйғулар нутқ ва мантиқий тафаккур билан бирлашиши зарур. (1-схемага қаранг)
Хатти-ҳаракатларни бошқаришнинг аниқлиги, изчиллиги ва ишончлилиги бир қатор психик жараёнлар амалга оширилишининг даражаси ва ўзига хослигига боғлиқ бўлади. Буларга психомотор реакциялар, кўриш, эшитиш, тактил (тери орқали) ва айниқса мушак-ҳаракат сезгилари, идроклар, тасаввурлар, тафаккур, диққат ва ҳоказолар киради.
Мазкур психик жараёнлар хатти – ҳаракатларни бошқа-
ришнинг сифати ва ишончлилигини такомиллаштириш мумкин бўлган базага, яъни спортчиларнинг техник тайёргарлигини ўстириш базасига айланади.
Шунинг учун ҳам ҳар бир муайян спорт туридаги фаолияти учун ҳарактерли бўлган ўзига хос ҳатти—ҳаракатларни бошқаришда иштирок этувчи психик жараёнларни мақсадли равишда, индивидуал тарзда такомиллаштириш техник тайёргарликнинг психологик асоси бўлиб хизмат қилади.