Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

HOL kesim ifodalagan ish-harakat, holat, voqea-hodisa o'rnini, payti, miqdor-darajasi, sababi, maqsadi, bajarish qurol vositasi, qanday vaziyatda bajarilgani kabi xususiyatlarini ifodalab keladi. Hollar hamisha gap markazi-kesimga tobelanib keladi. Hollar mustaqil ma'noli istagan so’z turkumi bilan ifodalanishi mumkin. Ot, harakat nomi, sifatdoshlarning hol bo’lib kelishida ko’makchilarning o’rni beqiyos.
Hollar ravish , kelishik shaklidagi ko'makchilar bilan, sifat, son, taqlid so'z va undovlar bilan, fe'lning xoslangan shakllari bilan ifodalanishi mumkin.
Esda saqlang: Hol doimo fe'l kesimga bog'lanadi. Quyosh ko'kdan mo'ralab qarar gapida qarar so'ziga so'zi bog'lanib, undan anglashiigan harakatning tarzini, ko’kdan so'zi qarar so'ziga bog'lanib, uning o'rnini bildiradi. Ba'zan ot kesimlarga ham bog'lanishi mumkin. Bunday vaqtda kesimdan anglashilgan predmetning o'rnini bildiradi. Andijonda o't yoqsam, O'shda tutuni.
Ayrim paytlarda hol kesim vazifasida kelmagan fe’lga ham bog'lanishi mumkin. Hol bog'lanib kelgan fe'lning kesim vazifasida kelishi yoki kelmasligiga ko'ra hollar mustaqil nomustaqil hollarga bo'linadi.
Esda saqlang: To'g'ridan to'g'ri kesim vazifasidagi tobe bog'lanib kelgan hollarga mustaqil hollar deyiladi. Masalan, Dalalarda boshlanadi ish. Bu gapda qayerda? so'rog'iga javob bo'luvchi dalalarda o'rin holi nima qiladi? nima bo'ladi? so'rog’iga javob bo'luvchi fe'l kesimga tobe bog'lanib kelyapti. Shu uchun bu hol mustaqil holdir.
Esda saqlang: Kesim vazifasida kelmagan fe'lga tobe bog'lanib kelgan hollarga nomustaqil hollar deyiladi. Daladan charchab kelgan yigit tezda uxlab qoldi. Bu gapda qayerdan? so'rog'iga javob bo'luvchi daladan o'rin holi kesimga emas,balki aniqlovchi vazifasidagi charchab kelgan so’ziga tobe bog'lanib kelyapti. Shuning uchun bu hol nomustaqil holdir.
Gaplar sodda (bir so'zdan) va murakkab (ikki va undan ortiq so’zdan iborat) tuzilishga ega bo'ladi. Murakkab hollar so'zlar, so'z birikmasi, iboralar, kengaygan birikmalar bilan ifodalanadi. Murakkab holga misollar:
Ayol sochlari parishon, oyoqlari yalang, yoqasi ochiq ko’chaga otildi.
Tursunali bir-bir bosib minbarga chiqdi va dona-dona so’radi: U vazifaning muhimligini takror-takror ta'kidladi.
O’z o'g'lining to'yini ko'rolmadi bechora, dunyodan ko'zi ketdi.