Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

Ot kesimning kesimlik shakllari maxsus ifodalanmay, ohang yordamida shakllanganda, shu tugallangan ohangni ifodalash uchun ega bilan kesim o'rtasiga yozuvda tire qo'yiladi. Masalan, Ro'paradagi bino - maktab. O'zbekistonning poytaxti - Toshkent. Samarqand - azim shahar.
Ega doimo bosh kelishik shaklida bo'ladi, egalik va shakllarini qabul qilishi mumkin.
Ega quyidagi so'z turkumlari bilan ifodalanadi:
Ot bilan: Aziz o'sha kitobni o'qidi. Milt-milt yonib chiroq birozdan so'ng o'chdi.
Olmosh bilan: Sen o'zingni maqtama, seni maqtasin.
Otlashganda:
Son bilan: Ikkalasi ham chiqib ketishdi.
Sifatdosh bilan: O'qigan o'qdan o'zar, o'q' turtkidan shoshar.
Sifat bilan: Yaxshilar ko'paysin, yomon qol~
Ravish bilan: Ko'p so'zning ozi yaxshi, oz so o'zi yaxshi.
Harakat nomi bilan: O'qish vafoli, keti jafoli.
Taqlid so'z bilan: Qars ikki qo'ldan chiqadi.
Modal so'z bilan: Bor so'zlaydi, yo'q o'ylaydi.


EGALI VA EGASIZ GAPLAR
Sodda gaplar egali (shaxsli) va egasiz (shaxssiz) bo’lishi mumkin. Egasi mavjud bo'lgan gaplar shaxsli gaplardir. Masalan: Biz bugun Samarqandga jo'naymiz. Egasi ma bo'lmagan gaplar shaxssiz gaplardir. Masalan: Bu Samarqandga jo'naladi. Birinchi gapda ega (biz) ishtirok etgan, ikkinchi gapda esa ega ishtirok etmagan, kesimdan ifodalangan ish-harakatning kim tomonidan bajarilishi ma'lum emas.
EGASI YASHIRINGAN GAPLAR
Egasi yashiringan gaplar ikki turlidir:
1. Egasi (shaxsi) ma'lum gaplar; 2. Egasi (shaxsi) umumlashgan gaplar.
EGASI MA'LUM GAPLAR. Egasi ma'lum gaplarda gapning egasi matndan, nutq sharoitidan, kesimning shaxs-son shakllaridan ma'lum bo'lib turadi. Bunday gaplarning kesimi odatda, I va II shaxs shaklida bo'ladi.
Tophiriqni o'z vaqtida bajaring. So’zimning ustidan chiqaman.
Yaqin kunlarda yakuniy test sinovlaridan o'tamiz. San-manga bormaylik, masalani odillik bilan hal etamiz.
EGASI UMUMLASHGAN GAPLAR
Egasi umumlashgan gaplarda gapning umumiy mazmuni ; shaxslarga aloqador bo'ladi. Bunday gaplarning kesimi I shaxs shakllarida keladi: Hurmat qilsang, hurmat ko'rasan. ; Avtobusga orqa eshikdan kiriladi. : Sog'liq tilasang, ko'p yema. -Izzat tilasang, ko'p dema. : Yaxshilikni minnat uchun qilmaydilar. Maqol va matallar, hikmatli so'zlar, odat tusiga kirgan rasm- rusmlarni bayon etuvchi gaplarda ega, asosan, umumlashgan bo'ladi.