Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

Amu-Buxoro kanali. Qaqragan ming-ming gektar yerlarga hayot suvi olib kelgan qudratli inshoot.
Yam-yashil o'tov. Hulkar bu yerga kelsa qanday quvonadi.
Qip-qizi! Saraton quyoshi. Muloyim jilmayib saxovat bilan nur socha boshladi.
Urush.. Oynisa ayvon ustiga suyangancha qotib qoldi.
Qo'shiq. San'atning bu turini sevmagan kim bor?
SO'Z-GAPLAR
Bir so'zdan iborat bo'lib, tarkibga ajralmaydigan, boshqa so'zlar bilan kengaya olish imkoniyatiga deyarli ega bo'lmagan gaplar so'z-gaplar deyiladi. Ular tasdiq, so'roq, taajjub, his-hayajon kabilarni ifoda etib, matn bilan bog’liq bo'ladi. So'z-gaplar, asosan, modal va his-hayajon munosabatlarini ifoda etgani uchun ham ko'proq dialogik, ba'zan monologik nutqqa xosdir. Masalan:
Sog'lig'ingiz yaxshimi?
Rahmat. Tuzukman.
Ertalab uchrashamiz-da.
Albatta. Bekatda. Soat 9 da.
Qabulga birga kiramizmi?
Yo'q. Avval siz kiring.
Bo'pti. Ma'qul.
Oh-o Savollaringiz tugamaydi-ku. Mayli, marhamat. Kishilar o'rtasidagi oddiy muomalada tez-tez ishlatilib turadigan bir so'z yoki ibora (birlik)lar so'z-gaplar vazifasida qo’llanadigan bo'lib qolgan: assalomu alaykum, yoqimli ishtaha, -iftiamat, salomat bo'ling, qulluq, osh bo'lsin, yaxshi boring,xush ko'rdik, labbay, jonim bilan, bajonidil kabi. Ba'zan so'z-gaplar takrorlanib qo'llanadi: Ergash tushunmadi:
Nima-nima? - dedi ko'zini katta ochib.
Biror gap eshitdingizmi? - so'radi Jo'raxon.
Yo'q-yo'q!
SODDA YIG'IQ VA YOYIQ GAPLAR
Faqat ega va kesimdan iborat gap sodda yig'iq gap hisoblanadi. Masalan: Men o'qidim. Sen yozding.
Ega va kesimdan boshqa bo'laklar bilan kengaygan gap sodda yoyiq gap deyiladi. Gapda ikkinchi darajali bo'laklardan birortasi qatnashsa, sodda yoyiq gapdir. Masalan: Men kitobni ruscha o'qidim.


IKKINCHI DARAJALI BO'LAKLAR. HOL VA UNING IFODALANISHI
Gapning kesimi yoki egasiga tobelanib, ularga keladigan bo'laklar ikkinchi darajali bo'laklar deyiladi.
Ikkinchi darajali bo'laklar uch turlidir: aniqlovchi, to'ldiruvchi, hol. Ular fe'l, ot, sifat, son, ravish, taqlid so'zlar, olmosh ifodalanishi mumkin. Aniqlovchi, to'ldiruvchi, hollar gapda ayrim bo'laklarini kengaytirishga, aniqlashga xizmat qiladi.