Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

28-  § .  Gorizontga  nisbatan  burchak  ostida  otilgan jismning

harakati

Oxirgi form uladan va 50- rasm dan koMinishicha, jism tezligining 

vertikal  tashkil  etuvchisi  a w a l  yuqoriga  tik  yo'nalgan  boMadi  va 

vaqt oMishi bilan kam ayib boradi,  so‘ng esa o ‘z yo'nalishini  pastga 

tom on  tik  o'zgartiradi.  Jism ning  koordinatalari  vaqt  oMishi  bilan 

o'zgaradi.  S huning  uchun  ularni  vaqtning  funksiyalari  sifatida 

quyidagi  ko'rinishda yoziladi:

vx  -  v0 cos a , 

vy  = u

0

s i n a - £ / .

(56)

x = v0 cos a  • t,

(57)

Yl

Jism ning  harakati  gorizontal 

yo'nalishda  ux  tezlikli tekis harakat 

bilan 

vy  boshlangM ch  tezlikda 

yuqoriga  vertikal  y o ‘nalgan  tekis 

sek inlanuvchan  harakat  y ig 'in - 

disidan  iborat  boMgan  m urakkab

50-  rasm.

-   harakatdir.  x  va у   ning  (57)  dagi 

ifo d alarid an   t  vaqtni  y o 'q o tib , 

trayektoriya tenglamasini topamiz:

86

---

т   2 

2 

Л

2vn  ■

 cos  а

2

Bu yerda a  —berilgan  burchak  va  i

>0

 — boshlang'ich tezlikning 

son qiymati bo'lgani sababli x  va x

2

 oldidagi  koeffitsientlar o'zgarm as 

kattalikdir,  ularni  a  va  b  bilan  belgilasak,  u  holda

y = a x — bx

2

 

(58)

bo'ladi,  bu  parabola  tenglam asidir.  D em ak,  gorizontga  nisbatan 

burchak  ostida  otilgan jism   parabola  bo ‘yicha  harakat  qilar  ekan.

Trayektoriyaning eng yuqori  nuqtasida tezlikning vertikal tashkil 

etuvchisi  nolga  teng  (uy -   0).  Shuning  uch un  jism ning  m aksim al 

balandlikka  ko'tarilish  vaqti  /,  ni  (56-  form ula)

u0s in a  — g t{  =  

0

tenglikdan  aniqlash  m um kin,  bundan

, 1 = i v

^

 

(59)

g

bo'ladi.

Jism ning  ko'tarilish  balandligi  faqat  tezlikning  vertikal  tashkil 

etuvchisiga  bog'liq.  M aksimal  ko'tarilish  balandligi  hm  ni  (57) 

formuladagi у  ning  ifodasiga maksimal balandlikka  ko'tarilish vaqti 

(/,)  ning  qiym atini  qo'yib  aniqlanadi,  y a ’ni

gt]