2 9 - § . G o rizo n ta l o tilgan jism n in g harakati
Stol ustida turgan sharchani ko‘z oldimizga keltiraylik (48- rasmga
q.). Agar shu sh archani stol ustidan gorizontal y o ‘nalishda turtib
yuborsak, u stol chekkasiga yetgach, egri chiziqli harakat bilan
Yerga tusha boshlaydi. S harchaning bu harakati gorizontal otilgan
jism harakatiga misol boMa oladi. Bunday harakat murakkab boMib,
u gorizontal y o ‘nalishda boMadigan v0 tezlikli to ‘g ‘ri chiziqli tekis
harakat bilan vertikal yo‘nalishda boMadigan g tezlanishli to ‘g ‘ri
c h iz iq li te k is te z la n u v c h a n h a r a k a tla r (e rk in tu s h is h ) n in g
q o ‘shilishidan hosil boMadi. Biz bu o ‘rinda havoning jism harakatiga
k o ‘rsatadigan qarshiligini nazarga olm aymiz.
F araz qilaylik, boshlangMch payt ( t= 0) da jism v0 tezlik bilan
gorizontal yo‘nalishda О nuqtadan otilgan boMsin (51- rasm). Sanoq
boshi deb О n u qtan i olib, unga to ‘g ‘ri burchakli koord in atalar
sistem asini bogMaymiz. Xva. Ko‘qlar yo‘nalishida sharchaning vaqt
0 On
i
-)
4—
quyidagicha ifodalanadi:
oM ishi b ila n h a ra k a t te n g la m a si
16b
lb
4b
9b
Bu ten g lam alar sistem asidan t ni
y o ‘q o tib , jis m n in g h a ra k a t t r a
yektoriyasi tenglam asini topam iz:
x = v0 t,
y = - g ‘2-
(63)
У
51- rasm.
88
Bu ifodada x
2
oldidagi ,
2
o ‘zgarmas kattalik bo'lgani uchun
uni b orqali belgilab,
у = bx1
(64)
ifodani hosil qilamiz. Bu ifoda gorizontal otilgan jism harakat
trayektoriyasining tenglamasidir. U ning ko‘rinishini aniqlash uchun
jc ga ixtiyoriy, m asalan, 1, 2, 3 va hokazo qiym atlar berib, bu
qiym atlarga m os keladigan у ning q iy m atlarin i (64) form ula
yordam ida hisoblab topish va olingan natijalarga asoslanib, у ning x
ga bog‘lanish grafigini chizish lozim. x va у ning qiymatlari quyidagi
jadvalda keltirilgan:
X
0
1
2
3
4
гч
II
>>
0
b
4b
9b
16 b
(63) form uladan у ning y o'nalish i g ning y o ‘nalishi bilan
mos kelishi k o ‘rinib turibdi (chunki t 2> 0). Shuning uchun O Y
o 'q in i О n u q ta d an pastga to m o n y o ‘n altirib (51- rasm ga q),
koordinata o ‘qlariga tanlab olingan masshtabda jadvaldagi kattalikiarni
qo ‘yib, olingan nuqtalam i birlashtiram iz. Bu egri chiziq gorizontal
otilgan jism ning harakat trayektoriyasi boMadi. U ni 50- rasm da
tasvirlangan parabola bilan taqqoslab, gorizontal otilgan jism ning
h a ra k a t tra yek to riya si p a ra b o la n in g b ir ta r m o g ‘i e k a n lig in i
ko'rishim iz m um kin.
G orizontal otilgan jism ning uchish vaqti
va uchish uzoqligi
^ = x m = v 0 -t = v0 - ^
(
66
)
form ulalardan aniqlanadi.
Trayektoriyaning ixtiyoriy A nuqtasidagi tezlik 0 jism tezligining
gorizontal vx va vertikal v y tashkil etuvchilari ustida chizilgan
parallelogramm diagonali sifatida aniqlanadi:
v = vx + vy
yoki
v = ■Jv* + v2 .
G orizontal otilgan jism uchun ux = v0 va v = gt b o ‘lganidan
v =
7^0
+ g
2' 2
(^ 7)
bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |