Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

2 4 -  § .  Jism n in g   aylana  bo'ylab   tekis  h arak atidagi  tezlan ish i.

(M a r k a z g a   intilm a  tezla n ish )

Y uqorida  aytib  o ‘tilganidek,  jism ning  ay lana  bo'ylab  tekis 

harakatida  tezlikning  faqat  m iqdori  o 'zg arm ay   qoladi,  am m o  

tezlikning yo'nalishi  ham m a vaqt  o ’zgarib turadi.  M a’lumki,  tezlik 

vektori vaqt davomida o'zgarib tursa,  u holda tezlanish paydo bo'ladi. 

D em ak,  aylana  b o'ylab  tekis  harakatda  ham m a  vaqt  tezlanish 

mavjud  bo'ladi.  Shu  tezlanishning  kattaligini  aniqlaylik.

F araz  qilaylik,  jism   kichik  Д  t  vaqt  davom ida  aylana  bo'ylab 

tekis harakatlanib, A va В nuqtalarda mos ravishda  y, va  v2 tezliklarga 

erishib,  As  yoyni  bosib  o 'tsin   ham da  jism  bilan  bog'liq  bo'lgan 

radius  л<р  b u rch ak k a  burilgan  b o 'lsin  (39-  rasm ).  V ektorlarni 

ay irish   q o id a s id a n   fo y d a la n ib ,  te z lik n in g   o 'z g a ris h   v ek to ri 

Av = v2 - v l  ni  yasaylik.  B uning  uch un   v2  vektorning  oxirini 

m oduli  V\  vektor  m oduliga  teng,  am m o  qaram a-q arsh i y o 'nalgan

—  У|  vektorning  uchi  deb  olib,  v2  vektorning  boshini  shu  —  u, 

vektorning  oxiri  bilan  tutashtiram iz.  Hosil  b o'lgan  BD  vektor  v, 

va  v2  tezlik vektorlarining  Дй = 0

2

- и ,   geom etrik ayirm asiga  teng 

bo'ladi.  Bu  yerda  Av  vektorning  yo'nalishi  tezlanish  vektorining 

y o 'n a lis h i  b o 'la d i.  S h a k ld a n   k o 'rin a d ik i,  to m o n la ri  o 'z a r o  

perpendikular  (O A ±D C ,  O B ± B C ) Z A O B  = Z B C D   va tezlik kattalik

76

---

j i h a t i d a n   o ‘z g a r m a s   (|u2| = 

1^1

 = v) 

b o 'l g a n i  

u c h u n  

A O B   v a 

B C D  

uchburchaklar  o ‘xshashdir.  Binobarin,

Ди 

As 

, 

, 

. 

As 

v

—  = —

,  bun dan  

Av = -- ■

 v = — ■

 As.

V 

R 

A 

A

U  holda  (10)  ga  k o ‘ra

Av 

v  As 

. . . .

a 

= —  = -

—  

(46) 

At 

R 

At