Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

138-  §.  Erish.  Solishtirm a  erish  issiqligi

. /

224- rasm. 

qattiq holatga o'tadi.

4()4

---

Kristall jism larning erish  vaqtidagi  sarflangan  issiqlik  m iqdori 

kristall  panjaraning  buzilishiga  sarf b o 'lad i,  degan  xulosaga  kelish 

m um kin.

224-  rasmdagi  ABC D  siniq  chiziqning  BC gorizontal  qismiga 

mos  keladigan  Tc tem peratura  kristallning  erish  tem peraturasiga 

teng bo'ladi.

Erish  temperaturasidagi  kristall  m oddaning  birlik  massasini 

eritish  uchun zarur bo ‘Igan issiqlik  miqdori solishtirma  erish  issiqligi 

deyiladi va  u quyidagi  formula bilan  aniqlanadi:

(85)

m

b u n d a  Q— erish tem peraturasida  olingan  m  massali  kristall jism ni 

eritish  uchun sarflangan  issiqlik m iqdori,  uni  erish  issiqligi  deyiladi. 

X— solishtirm a  erish  issiqligi,  u  SI  da  J/k g   hisobida  o 'lch an ad i. 

Solishtirm a erish issiqligining  kattaligi  kristallarning  xossalariga va 

tashqi  bosimga bog'liq.

Jism lar  eriganda  tashqaridan  issiqlik  m iqdori  olsa,  kristalla- 

nishda tashqariga issiqlik miqdori chiqaradi.  Ravshanki,  kristallanishda 

chiqarilgan  issiqlik  m iqdori erish  issiqligiga teng.

Ixtiyoriy  m oddaning X solishtirm a erish issiqligini  kalorimetrik 

usul  bilan  quyidagicha  aniqlash  m um kin.

Massasi  m x va ichidagi suvining massasi m 2 bo'lgan kalorimetrga 

m 3  massali eritilgan  qo'rg 'o sh in n i  solam iz.  Bunda q o 'rg 'o sh in n in g  

eritilmasdan avvalgi  temperaturasini  Tv  solishtirma issiqlik sig'imini 

c},  erish   te m p e ra tu rasin i  Г ,  qo tish  te m p e ra tu ra sin i  T’  (u lar 

o 'zaro  teng:  T = T   ),  shuningdek kalorim etrning solishtirma  issiqlik 

sig'im ini  c,,  kalorim etrga  solingan  suvning  solishtirm a  issiqlik 

sig'im ini cv   kalorim etr bilan suvning boshlang'ich tem peraturasini 

T v  a ra la sh m a n in g   (q o 'rg 'o s h in   so lin g a n d a n   keyingi)  oxirgi 

tem peraturasini  Г  bilan  belgilaylik.

Tajriba  o'tk azish d an   aw a l  tarozida  yuqorida  keltirillgan  m x, 

mv   m3  m assalarni  tortib  olinadi,  boshlang'ich  TX,T 3  tem p eratu ­

r a la r  te rm o m e tr   y o rd a m id a   o 'lc h a n a d i.  S o 'n g r a   e ritilg a n  

q o 'rg 'o sh in   suvli  kalorim etrga  solinadi.  Q o 'rg 'o sh in   a w a l  qotadi, 

keyin soviydi,  bunda ajratilgan  Q issiqlik m iqdori  kalorim etr bilan 

suvni  Tx  dan  7’ tem peraturagacha  isitadi.  T erm o m etr  yordam ida 

aralashm aning  T  tem peraturasini  o 'lch a b ,  qolgan  kattaliklar  (c,,

405

---

cr   c3)  ni  jadvaldan  olinadi,  so‘ngra  issiqlik  balansi  tenglam asi 

tuziladi.  Q o ‘rg‘oshinning qotishida ajralib chiqqan  issiqlik miqdori:

Q = Xmy 

(a)

Q o ‘rg‘oshin  Г, tem peraturadan  7"gacha soviganda ajralgan  issiqlik 

miqdori:

0

3 

=   m

3

c

3

  ( T  — T), 

(b)

kalorim ctr bilan  suvning  Tl  te m pcraturadan  T gacha  isiganda 

olgan  issiqlik  m iqdorlari  m os  ravishda:

Qi =  m \c \  ( T — T ^ ,  

(d)

Q7 =  m 2c2  ( T — T )