Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

20 — M. 0 ‘lmasova 

305

---

Bu  m olek uly ar-k in etik   nazariyaning  asosiy  tenglam asi  b o 'lib , 

undan  gaz  bosim i  hajm  birligidagi  m olekulalar  kinetik  energiya­

sining o 'rta c h a  qiym atiga to 'g 'ri  proporsional  ekani  kelib chiqadi.

Shunday  qilib,  gaining  bosimi  hajm  birligidagi  gaz  m oleku­

lalarining о ‘rtacha  kinetik  energiyasining uchdan  ikki  qismiga  teng.

9 8 -  § .  Id eal  gaz  b osim in in g  tem p eratu rag a  b og'liq ligi.

B o lsm a n   doim iysi.  L oshm idt  soni

Endi gaz bosimini uning tem peraturasiga bog'lanish  formulasini 

keltirib chiqaraylik.  Buning uchun quyidagicha mulohaza yuritamiz.

M a’lum ki,  m olekulalarning  xaotik  harakati  m odda  tem p era­

turasiga  bog'liq:  tem peratura  qancha  yuqori  b o 'lsa,  m olekulalar 

shuncha tez harakatlanadi va ularning tezligi shuncha katta bo 'lad i 

(B roun  h a ra k a tin i  eslang).  T e m p e ra tu ra   ortishi  bilan  m o d d a 

m olekulalari  kinetik  energiyasining  o 'rta c h a   qiym ati  ham   ortadi. 

Bundan  m olekulalarning  tartibsiz  harakati  kinetik  energiyasining 

o 'rtac h a  qiym ati  bilan  m odda  tem peraturasi  bir-biri  bilan  o 'z a ro  

to 'g 'ri  proporsional  bog'lanishda  bo'lgan  fizik  kattaliklar  ekan, 

degan xulosaga kelamiz.  Boshqacha qilib aytganda,  biz tem peratura 

deb  ataydigan  kattalik  aslida  m olekulalar  ilgarilam a  harakatining 

o'rtacha kinetik energiyasidir.  U holda temperatura energiya birliklarida 

(SI  da  jo u l  hisobida)  o 'lch a n ish i  kerak.  Biroq  am alda  tem p e- 

ra tu ra n in g   b u n d a y   b irlig id a n   fo y d ala n ish   n o q u lay .  C h u n k i, 

birinchidan,  energiyaning  birligi  tem peraturaning  o 'lchov  birligi 

b o 'lish i  u c h u n   ju d a   k attalik   qiladi.  M asalan ,  m u zn in g   erish  

tem peraturasi  3,67  •  10“21  J ga teng bo'lar edi.  Ikkinchidan, Joullarda 

ifodalangan  tem peraturan i  o 'lch a sh   ham   ju d a   qiyin  b o 'la r  edi. 

U c h i n c h i d a n ,  t e m p e r a t u r a   k a tta lig id a n   ilg a r id a n ,  y a ’n i 

tem peraturaning  asl  m a’nosini  tushuntirib  beruvchi  m olekulyar- 

kinetik  ta sa w u rla r  rivojlangunga  qadar  foydalanib  kelingan.  Shu 

sabablarga  k o 'ra tem peraturani  graduslarda  (garchi  bu  birlik shartli 

bo 'lsa-da)  o 'lch an ad i.

Biroq  tem p eratu ra  graduslarda  o 'lch a n sa ,  u  holda  energiya 

birligini  graduslarga o'tkazu v ch i  tegishli  koeffitsient  kiritish  kerak 

bo'ladi.