Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

167- rasm.

---

etuvchi  ato m   va  m olekulalar  orasidagi  o 'zaro   t a ’sir  kuchlari  ju d a 

kichik bo'lib,  b a ’zi  sharoitlarda  ularni  hisobga olm asa ham bo'ladi.

Biz  ideal  gaz  holatini  o'rganish  uchun  quyidagi  soddalash- 

tirishlarni  kiritam iz.

1.  G azni  tashkil  etuvchi  ato m   va  m olekulalar  o 'lcham larini 

hisobga  olm asa  ham   b o 'ladigan  darajada  kichik  bo'lgan  elastik 

sharchalardir.

2.  A tom   va  m olekulalar  orasidagi  o 'zaro   t a ’sir  kuchlari  ju d a 

kichik (um um an  yo‘q  desa  ham  bo'ladi).

Bu  shartlarni  qanoatlantiruvchi  gaz  ideal  gaz  deyiladi.  G az 

yuqoridagi shartlam ing bajarilishi  yoki bajarilmasligiga qarab  ideal 

yoki  real  holatda bo'lishi  m um kin.  Berilgan  massali gazning  holati 

p bosim,  ^ h a jm   va  T  tem peraturalardan  iborat  uchta  kattalikning 

qiymatlari  bilan aniqlanadi.  Bu kattaliklar holat kattaliklari deyiladi, 

ular bir-biriga qonuniy ravishda bog'langan bo'lib,  ulardan birining 

o'zgarishi  natijasida  boshqalari  ham   o'zgaradi.  Bu  kattaliklam ing 

o 'zaro  bog'lanishi  analitik  usulda

f ( P ,   К   D   =  0

funksiya к о 'rinishida  ifodalanishi mumkin.  Biror jismning kattaliklari 

orasidagi  bog'lanishni  ifodalovchi  m unosabat  shu  jism ning  holat 

tenglamasi deb  ataladi.  B inobarin,  yuqoridagi  m unosabat  berilgan 

gaz massasining holat tenglamasidir.  Kattaliklaming o'zgarishi bilan 

gaz  h o la tin in g   o 'zg arish i  gaz  ja ra yo n i  deyiladi.  T em p eratu ra 

o'zgarmaganda gaz bosimining uning hajmiga bog'liq holda o'zgarishi 

izotermik  ja ra yo n ,  bosimi  o 'zgarm aganda  gaz  hajm ining  uning 

tem peraturasiga  bog'liq  holda  o'zgarishi  izobarik jarayon,  hajmi 

o'zgarm aganda gaz bosimining uning tem peraturasiga bog'liq  holda 

o'zgarishi  izoxorik jarayon  deyiladi.