Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

7 4 -  § .  A ylanm a  h ara k at  q ilayotgan   jism n in g  kinetik 

energiyasi

Y uqorida  fizikaning  kinem atika,  dinam ika  va  statika  b o 'lim - 

larida jism ning  ilgarilanm a  va  aylanm a  harakatlarini  tavsiflovchi 

asosiy  fizik  kattaliklar  va  u lar  orasidagi  bog'lanishni  ifodalovchi 

fo rm ula  (q o n u n )la r  b ila n   ta n ish ib   chiqd ik .  E ndi  u larn i  m os 

ravishda juftlab,  bir-biri  bilan taqqoslash  m aqsadida  quyidagi jad - 

valni  tuzam iz.

№

Ilgarilanma harakat

Aylanma harakat

1.

Vaqt 

t

Vaqt 

t

2.

Chiziqli yo‘l 

s

Burulish  burchak 

(p

3.

Chiziqli tezlik 

v

Burchak  teslik 

aJ

4.

Chiziqli tezlanish 

a

Burchak  tezlanish 

jjj

5.

Kuch 

f

Kuch  momenti 

Д/

6.

Massa 

m

Inersiya momenti 

/

7.

Kuch  momenti 

p  .

Kuch  momentining impulsi  д /  .  д ?

8.

Impuls

Impuls momenti

236

---

1

2

3

9.

Chiziqli tezlik 

_ 

As 

ifodasi 

0  =  д /

Burchak tezlik 

_  Д<р 

ifodasi 

-   &t

10.

Nyutonning ikkinchi 

F 

= 

та 

qonuni

Dinamikaning asosiy 

M   =  m 

qonuni

11.

Impuls o'zgarishi  qonuni 

F ■

 At  = 

mv -  mvQ

Impuls momenti  o'zgarishi  qonuni 

M  At  =  Ш -   Ro0

T aq q o slan ay o tg an   q o n u n larn in g   t a ’riflari  va  form u lalarid a 

k atta  o ‘xshashlik  mavjud.  Ilgarilanm a  harakatni  tavsiflovchi  har 

bir fizik  kattalikka  aylanm a  harakatni  tavsiflovchi  bir fizik  kattalik 

m o s  k e la d i.  B u n d a n   fo y d a la n ib ,  ilg a rila n m a   h a ra k a t  q ila -

yo tgan jism ning  kinetik  energiyasi  £ k u  = 

ifodasiga  o'xshash

b o 'lg a n   aylanm a  harakat  qilayotgan  jism ning  kinetik  energiyasi 

ifodasini

£k.ayl.  =  ^ r  

( 157)

k o 'rin ish d a yoza  olam iz.  Ilgarilanm a  harakatda jism ning  bajargan

2 

2

ishi  A = 

ifodasiga  o'xshash  aylanm a  harakat  qilayotgan

jism n in g   bajargan  ishining  ifodasi  quyidagicha  k o 'rin ish d a   b o '­

ladi:

a

 = 

i

A _

i

^  

(158)

A gar jism   bir  vaqtning  o'zid a  ham  aylanm a,  ham   ilgarilanm a 

h arak at  qilayotgan  bo 'lsa,  uning  harakatdagi  kinetik  energiyasi 

ilg a r ila n m a   h a ra k a td a g i  k in e tik   e n e rg iy a s i  b ila n   a y la n m a  

harakatdagi  kinetik  energiyasi  yig'indisiga  teng  bo'ladi: