Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

214

---

105-  rasm.

106-  rasm.

bo'ladi.

A ylanish  o 'q id a n   o 'tg a n   to 'g 'r i  chiziq  b o 'y lab   y o 'n alg a n  

kuchning  m om enti  nolga  teng  b o'ladi,  chunki  kuch  yelkasi  nolga 

teng  b o 'la d i,  kuch  h ech   qand ay  aylan tiru v ch i  t a ’sir  k o 'rsa t- 

maydi.  K uch  m om enti  ham   aksial  vektor  hisoblanadi.

(142)  form uladan  k o 'rin ish ich a,  kuch  m o m en tin in g   birligi 

qilib  ta ’sir  chizig'i  aylanish  o 'q id an   b ir  birlik  m asofada  turgan 

bir  birlik  kuchning  m om entini  olish  kerak.

SI  da  kuch  momentining  birligi  qilib  t a ’sir  chizig'i  aylanish 

o'qidan  bir  metr  masofada  turgan  bir  nyuton  kuchning  momenti 

qabul  qilingan.  Bu  birlik  nyuton-m etr  (N   •  m)  deb  ataladi:

[M  ] = [ F ] [ /] = lN lm = lN - m .

A m alda  k o 'p in ch a jism ga ju ft kuchlar deb  ataladigan  kuchlar­

ning  ta ’siriga  duch  kelamiz.  M asalan,  shofyor qo'llari  yordam ida 

juft  kuchlar  hosil  qilib  rul  cham baragini  buradi,  Y erning  magnit 

m aydoni  m agnit  strelkasiga  juft  kuchlar  bilan  ta ’sir  etib,  uning 

bir  uchini  shim olga,  ikkinchi  uchini  janubga  to m o n   buradi  va 

hokazo.

Juft  kuchlar  deb  bir  to ‘g ‘ri  chiziqda  t a ’sir  qilmayotgan  ikkita 

bir-biriga  teng  va  parallel,  qaram a-qarshi  yo'nalgan  kuchlarga 

aytiladi.

1 0 6 - rasm da  f |  v a / 2  juft  kuchlar  tasvirlangan.  Juft  ku ch ­

larni  bir  kuch  bilan  alm ashtirib  b o 'lm ay d i,  y a’ni  ularning  teng 

ta 's ir  etuvchisi  bo 'lm ayd i.  Shuning  uch u n   juft  kuchlar  jism ga 

ilgarilanm a  harakat  bera  olm aydi, ju ft  kuchlar jism ni  aylantiradi.

M = P  

t

 

( 142)

---