Shohjahon normurodov

28-DARS QO‘SHMA GAPLAR
Bitta kesimlik belgisiga, mazmuniy va ohang tugalligiga ega bo‘lgan gap sodda gap, ikki yoki undan ortiq sodda gapning o‘zaro grammatik va mazmuniy munosabatidan tashkil topgan, ohang tugalligiga ega bo‘lgan butunlik qo‘shma gap sanaladi.
! Esda saqlang. Gap uchun muhim belgi kesimlikdir. Kesimning nechtaligi gaplarni sodda va qo‘shma gaplarga ajratishga asos bo‘ladi. Masalan: Men o‘quvchiman, Jaloliddin Manguberdi mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi kurashda jasorati tufayli buyuk vatanparvar va milliy qahramon sifatida Sharq-u G‘arbda dong taratdi. (B. Ahmedov) – sodda gap; Olim bo‘lsang, olam seniki, Quvonarlisi shundaki, Fitratning kitobi yangi milliy musiqashunosligimizga asos soldi. – qo‘shma gap.
TOPSHIRIQ-1.Gaplarni ko‘chiring va tuzilishiga ko‘ra turlarga ajrating.
1. Badbaxt ul kishidirki, anga so‘z ta’sir qilmas. (Mahmudxo‘ja Behbudiy) 2. Diyonat va nomus har oilaning saodati va intizomi uchun emas, balki bir mamlakatning saodati va barqarorligi uchun ham zarur va lozimdir. (Fitrat) 3. Har kishikim quyosh chiqquncha uyquda bo‘lsa, rizqi kam bo‘lur. (“Qobusnoma”dan) 4. Qilmoq bila parvarish tikan gul bo‘lmas, ham tarbiyat ila zog‘ bulbul bo‘lmas. (Ogahiy) 5. Har bir kitob xazina, lekin ular orasida bebaho xazinalar ham bor. Shulardan biri – “Farg‘ona tong +otguncha”ning ikkinchi kitobi. (Tohir Malik)
QO‘SHMA GAP QISMLARI VA ULARNI
BOG‘LOVCHI VOSITALAR
Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar qo‘shma gap qismlari sanaladi. Bu qismlarni bog‘lash
uchun xizmat qiladigan vositalar esa bog‘lovchi vositalar hisoblanadi. Qo‘shma gap qismlari quyidagi bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanadi:
1. Bog‘lovchilar: a) teng bog‘lovchilar (va, hamda, ammo, lekin, biroq, yo, yo..., yo, dam..., dam...);
b) ergashtiruvchi bog‘lovchilar.
2. Bog‘lovchi vazifasidagi vositalar: a) bo‘lsa, esa, deb; b) -u (-yu), -da, -ki yuklamalari; d) nisbiy