Shohjahon normurodov

! Esda saqlang. -u(-yu), -da yuklamalari bog‘langan qo‘shma gap qismlarini bog‘lash bilan birga ular o‘rtasida zidlash, ketma-ketlik munosabati mavjudligini bildiradi.
TOPSHIRIQ-4. Zidlov bog‘lovchilarini aniqlab, ularning qanday vazifa bajarayotganini ayting.
1. Ashula nihoyasiga yetdi, lekin bir zumdan keyin yana yangi tovush parvoz qildi. (Oybek) 2. Bu daraxtning bo‘yi baland, lekin mevasi kam. (Oybek) 3. Hammasini tinglardim, ammo O‘xshashini topmasdim aslo. (Hamid Olimjon) 4. Oy yoritadi, lekin isitmaydi. 5. Maqtamasman moziyni, biroq O‘tmishingni o‘ylayman bir zum. (A. Oripov)
TOPSHIRIQ-5.Zidlov bog‘lovchilari bilan -u (-yu), -da yuklamalarini almashtirish mumkin bo‘lgan gaplarni aniqlang va buning sababini tushuntiring.
1. Soni ko‘p, lekin salmog‘i yo‘q. (Abdulla Qahhor) 2. Mayli, siz yashirdingiz, ammo men yashirmayman. (Oybek) 3. Men o‘z fikrimni aniq tushuntirib berishga harakat qilyapman, lekin siz uni eshitishni xohlamayapsiz. (Olimjon Xoldor) 4. Termometr hamshiraning qo‘lidan tushib ketdi-yu, bir tomchi simob yaltirab polga dumaladi. (Said Ahmad)
AYIRUV BOG‘LOVCHILARI YORDAMIDA BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAPLAR
Ayiruv bog‘lovchilari qo‘shma gap qismlarini bog‘lash bilan birga ularda ifodalangan voqea-hodisalarning galma-gal ro‘y berishini yoki ulardan faqat bittasining yuzaga chiqishini ta’kidlaydi.
Yo (yoki) bog‘lovchisi yolg‘iz holda ham, takror holda ham qo‘llanishi mumkin. Qolgan ayiruv bog‘lovchilari takror holda qo‘llaniladi va yozuvda takror qo‘llanayotgan bog‘lovchidan oldin
vergul qo‘yiladi. MASALAN: 1. Yo siz keling, yo men boray. (Qo‘shiq) 2. Dam jahlim chiqadi, dam kulgim qistaydi. (Oybek) 3. Goh osmonni tutib ashula yangraydi, goh allaqayerdan garmon tovushi eshitiladi.
(Oybek)
TOPSHIRIQ-6.Qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalarni va qismlar o‘rtasidagi mazmuniy munosabatlarni aniqlang.
1. Uzoqlardan keng vodiy quchog‘ida goh ko‘m-ko‘k o‘t bosib yotgan yaylovlar ko‘rinadi, goh qop-qorong‘i daralar ko‘zga tashlanadi. (Oybek) 2. Tansiq goh shap-shup suv kechib yuradi, goh uning oyoqlari yelimday loyga botadi. (Oybek) 3. Mashinaning nuqsoni bo‘lsa, tuzatiladi yo yana yaxshirog‘i yasaladi. (Abdulla Qahhor) 4. Yo zardo‘zi to‘ning to‘zibmi qoldi, Yoki so‘kildimi suvsar
telpaging. (M. Lermontov). 5. Men kuyladim goh dilda kadar, Goh sevinib she’r to‘qiyman men. (A. Oripov) 6. Har kuni oqshomlarda bu yo‘ldan goh paxta dalasidan qaytayotgan terimchilar o‘tib qoladi, goh paxta ortgan traktorlar u yoqdan bu yoqqa g‘izillaydi. (O. Yoqubov) 7. Dasturxon ustida dam o‘zbek kuylari yangrardi, dam hind qo‘shiqlari ijro qilinardi. (Qamchibek Kenja) 8. Ba’zan qurbaqalarning qurullashi quloqqa chalinib, kishiga rohat beradi, ba’zan itlarning vovullashi bu ovozlarni bosib ketadi. (Asqad Muxtor).
INKOR BOG‘LOVCHISI YORDAMIDA BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAPLAR