Shohjahon normurodov

Qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar yoki shunday bog‘lovchi vazifasidagi so‘zlar yordamida
bog‘langan qo‘shma gaplar ergashgan qo‘shma gaplar hisoblanadi. Ergashgan qo‘shma gaplar tarkibida
nechta gap bo‘lishidan qat’i nazar, doimo ikki qismdan tashkil topadi: 1) bosh gap; 2) ergash gap. Mazmuni izohlanayotgan gap bosh gap, bosh gap mazmunini izohlayotgan gap ergash gap
hisoblanadi.
Ergashgan qo‘shma gaplar, asosan, yoki qolipida ifodalanadi. MASALAN: Kamtar bo‘l, chunki kamtarlik insonni kamolotga boshlaydi. («Tafakkur gulshani»dan)
! Esda saqlang. Ergashgan qo‘shma gaplar tuzilishiga ko‘ra so‘z birikmalariga o‘xshaydi. So‘z birikmasi tarkibidagi so‘zlar nechta bo‘lishidan qat’i nazar, doimo ikki qismdan: hokim va tobe so‘zlardan tashkil topadi.
TOPSHIRIQ-1.Qo‘shma gap qismlarining qaysisi bosh gap, qaysisi ergash gap ekanligini aniqlang.
1. Agar arqondan qo‘llari chiqib ketsa, to tuman tarqalguncha yo‘l topolmay sarson bo‘lib yuraveradilar. (Said Ahmad) 2. Shuni mamnuniyat bilan ta’kidlaymanki, mening kasb tanlashimga otamning do‘mbirasi sababchi bo‘lgan. (Murod Muhammad Do‘st) 3. Topgan obro‘ni yo‘qotmaslik shart, chunki obro‘ ko‘ylak emaski, yangisini bozordan olsang. (Omon Muxtor) 4. Birinchi qaldirg‘och parvozini ko‘rgan kishi qanday sevinsa, Avaz ham bundan shunday quvonadi. (S.Siyoyev)
ERGASH GAPNI BOSH GAPGA BOG‘LOVCHI
VOSITALAR
Ergash gaplar bosh gapga quyidagi vositalar yordamida bog‘lanadi:
1) ergashtiruvchi bog‘lovchilar;
2) ko‘makchili qurilmalar (shuning uchun, shu sababli, shu tufayli va boshqalar);
3) -ki yuklamasi;
4) nisbiy so‘zlar (kim – o‘sha, nima – shu, qayer – shu yer va boshqalar);
5) deb so‘zi va boshqalar.
TOPSHIRIQ-2.Ko‘chiring. Qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalarni aniqlang.
1. Shunday yaxshi odatlarimiz borki, ularga hurmat bilan qarash lozim. (Said Ahmad) 2. Tilagim shuki, tog‘a, ayam bilan ukalarim kishilarga muhtoj bo‘lmasin. (Oybek) 3. Ikkinchi masala ancha jiddiy, shuning uchun u maxsus o‘rganishni talab qiladi. (Murod Muhammad Do‘st) 4. Agar shu topshiriqni bajarmasa, obro‘yi bir pul bo‘ladi. (Olimjon Xoldor)
ERGASHTIRUVCHI BOG‘LOVCHILI ERGASHGAN
QO‘SHMA GAPLAR