Shohjahon normurodov

ko‘pincha deb so‘zi yordamida bog‘lanadi. Deb so‘zi ergash gap tarkibida keladi. Ergash gaplarning kesimi buyruq va shart maylidagi, shuningdek, kelasi zamon fe’llari bilan ifodalanganda, asosan, maqsad ma’nosi: Shu mo‘jaz uyimda yonsin deb chiroq, Ne aziz zotlarga yondashdim gohi. (A.Oripov). Sen otash ichida urasan javlon, Dushman qolmasin deb sevgan elimda. (Hamid Olimjon).
O‘tgan zamon fe’llari bilan ifodalanganda, ko‘proq sabab ma’nosi anglashiladi: Ukam keldi deb, ko‘chaga chiquvdim.
SHART MAYLI VOSITASIDA ERGASHGAN
QO‘SHMA GAPLAR
Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar orqali ifodalanganda, shart mayli qo‘shimchasi ergash gapni bosh gapga bog‘lovchi vosita ham sanaladi. Bunday ergash gaplar bosh gapda ifodalangan mazmunning yuzaga chiqish yoki chiqmaslik shartini, paytini bildiradi. Yozuvda ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi. Qolipi quydagicha: sa, M: Do‘tor chalib o‘ltirsam, tori uzilib ketdi, Esli-hushli do‘stlaringiz bo‘lsa, biznikiga olib kelarsiz. (Murod Muhammad Do‘st).
TOPSHIRIQ-3.Ergash va bosh gaplarni aniqlab, ergash gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalarni ayting.
1. Kasalini yashirsang, isitmasi oshkor qiladi. (Maqol) 2. Seni hurmat qilishlarini istasang, o‘zingni hurmat qil. («Tafakkur gulshani»dan) 3. Ichlari achimasa, menga o‘sha gaplarni gapirmas edi. (Abdulla Qahhor) 4. Hurmat qilsang, hurmat ko‘rasan. (Maqol) 5. Mehmon kelsa eshikdan, rizqi kirar teshikdan. (Maqol).
KO‘RSATISH OLMOSHILI ERGASHGAN
QO‘SHMA GAPLAR

Bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olmoshi ma’nosini izohlash uchun qo‘llangan ergash gaplar bosh gapga -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi. Bu yuklama bosh gap kesimi tarkibida bo‘ladi va ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi. Ba’zan bu bo‘lak qo‘llanmasligi ham mumkin, ammo uning o‘rni bilinib turadi. Qolipi quydagicha: ki, M: 1. Shuni doimo yodingda tutki, biz hammamiz seni yaxshi ko‘ramiz. (Parda Tursun) 2. Shunga aminmanki, «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun ta’lim tizimimizni yaxshilashda tub burilish yasaydi. («Ma’rifat» gazetasidan) 3. Umidimiz shuki, Sizlar baxtli bo‘linglar. (Ismoil To‘lak) 4. Shunday yashaylikki, hamma havas qilsin.
TOPSHIRIQ-4. Bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olmoshini aniqlang.
1. Shunday odamlar borki, ular bilan gaplashib bahra olasan. (Hamid G‘ulom) 2. Shunga ishonchim komilki, qasd qilganlar, albatta, past bo‘ladi. (Shuhrat) 3. Shuni angladimki, inson qobiliyati cheksiz ekan. 4. Shunday ne’matlar borki, ularni pul birligida o‘lchab bo‘lmaydi. (Azim Suyun) 5. Odam borki, odamlarning naqshidir, Odam borki, hayvon andin yaxshidir. (Alisher Navoiy)
TOPSHIRIQ-5.Qo‘shma gap tarkibidagi bosh va ergash gaplarni aniqlang. Ergash gaplarni bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olmoshi o‘rnida keltirib, qo‘shma gapni sodda gapga aylantiring.
1. Baxtim shuki, seni uchratdim. (Z.Saidnosirova) 2. Shunday o‘zgarishlar bo‘lmoqdaki, aqling bovar qilmaydi. 3. Shunisi quvonarliki, sinfdagi o‘quvchilarning hammasi bir-biri bilan juda ahil. 4. Shuni bilingki, hech bir yangilik bexosiyat bo‘lmaydi. (Asqad Muxtor) 5. Biz shunday kutubxona bino qilaylikki, butun el qoshida manzur va mo‘tabar bo‘lsin. (Oybek)
Namuna: Baxtim shuki, seni uchratdim. // Baxtim – seni uchratganligim.
NISBIY SO‘ZLI ERGASHGAN QO‘SHMA GAPLAR