Xamidova Diyora Murakkab qo‘shma gap va uning turlari

Xamidova Diyora

Murakkab qo‘shma gap va uning turlari.

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. Murakkab  qo`shma gapning ta’rifini ayting. 2. Murakkab qo`shma gap turlarini ayting. 3.Birnecha ergash gapli qo`shma gapning ta’rifini ayting. 4.Aralash gapli qo‘shma gap ta’rifini ayting. 5.Qismlari uyushgan gapli qo‘shma gap ta’rifini ayting.6. Bir necha bosh gapli qo‘shma gap ta’rifini ayting. 6. Bog`lovchisiz qo`shma gap toifasidagi (bog`lovchi vositalarsiz tuzilgan) murakkab qo`shma gap haqida gapiring.

JAVOBLAR.

1. 
   Uch va undan ortiq sodda gaplarning birikishidan tarkib topgan gaplar murakkab qo‘shma gaplar deyiladi.
   

2. Murakkab qo`shma gap tarkibidagi qismlar (komponentlar) o`zaro turlicha munosabatda bo`ladi. Shunga ko`ra, murakkab qo`shma gaplar quyidagi turlarga bo`linadi:

1. Bog`langan qo`shma gap toifasidagi (bog`lanish yo`li bilan tuzilgan) murakkab qo`shma gap.

2. Ergashgan qo`shma gap toifasidagi (ergashish yo`li bilan tuzilgan) murakkab qo`shma gap.

3. Bog`lovchisiz qo`shma gap toifasidagi (bog`lovchi vositalarsiz tuzilgan) murakkab qo`shma gap.

4. Aralash tipdagi tuzilgan murakkab qo`shma gap.

3. Birdan ortiq ergash gap bir bosh gapga tobelanib kelsa, bir necha ergash gapli qo‘shma gap deyiladi. Bunday gaplar tarkibidagi ergash gaplar bosh gapdan, shuningdek, bir-biridan vergul bilan ajratiladi: Botirjon klubdan chiqqanida, quyosh sharq ufqida terak bo‘yi ko‘tarilib, bulut darvoza oralig‘ida charaqlab turardi.

4.
Tarkibida ham ergashgan qo‘shma gap, ham bog‘langan qo‘shma gap yoki bog‘lovchisiz qo‘shma gap ishtirok etgan gaplar aralash turdagi qo‘shma gaplar deyiladi. Bunday qo‘shma gaplar to‘rt va undan ortiq sodda gaplardan tashkil topadi: Eshik ochildi, shuning uchun hamma qayrilib qaradi, lekin hech kim kirmadi; sovuq havo xonani qopladi.

5.
Bunday gaplar tarkibida uchta va undan ortiq sodda gap o‘zaro bog‘lovchi vositalarsiz, faqat ohang yordamida bog‘langan bo‘ladi (avvalgi mavzuda bu gaplar bog‘lovchilarsiz tuzilgan murakkab qo‘shma gap deb atalgan edi): Bu sahroda maysalar ham, chechaklar ham yo‘q, qushlar, bulbullar ham sayramaydi, buloqlar qaynab toshmaydi.

6. Bunday gaplar tarkibida ikki va undan ortiq bosh gap mavjud bo‘ladi: Tog’ va osmon shunday tiniqki, nafas olish shunday yengilki, keksa odam ham bu yerda musaffo bolalik yillarini eslaydi

7. Murakkab qo`shma gapning bu turida uch va undan ortiq gaplar bog`lovchi vositalarsiz, ohang (intonatsiya) orqali bog`lanadi, bu jihatdan u oddiy bog`lovchisiz qo`shma gapdan farqlanmaydi, lekin bunda gaplar orasidagi semantik munosabatlar murakkabroq bo`ladi.