Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

tuzulishi 
turlicha 6 qavatdan iborat
Sferobolus
Birinchisi gifalam ing siyrak qavatidan; 2) dirildoqsimon qavat;
3) psevdoparenxim atoz qavat; 4) gifalari tangantal joylashgan 
qavat; 5) ustunsim on qavat; 6) glebani o ‘ragan qavat. M evatana 
yetilganda uni usti yulduzsim on 5-8 bo‘lakli k o ‘rinishni hosil qilib 
yoriladi.
203

---

Bu tartibning m evatanalari Protubera turkum idan boshqalarida 
yer ustida joylashadi. U lar toMa holda yoki qism an tuproqdagi 
m itselliydan yuzaga kelib u yuqoriga k o 'tarila boshlaydi. M evatana 
shar, tuxum yokisilindr shaklida boMib oq tig ‘iz parda 
(volva) 
bilan 
o ‘ralgan.
Peridiy yorilib yctilgan m evatana bir necha metrdan ham 
odamning dim og‘iga seziladigan yokim siz xidga ega. Bu xid 
xasharotlam i jalb qilib sporalarini tarqalishiga sabab boMadi.
Fallus 
- 
Phallus
turkum ining mevatanalari kichkinaligida katta 
tuxum day, u oq parda bilan o'ralgan boMadi. Peridiy m evatana 
yetilaborib uning bandi ancha uzayib glebani yuqori ga koMaradi. 
Bu paytda uning o ‘sishini tezligi 1 m inutiga 5 m m gacha uzayadi. 
Gleba etdor, dirildoqsim on boMadi, kichkinasini istemol qilinadi.
Fellalar tartibi - Phallales

---

J) E Y T E R O M I T S E T L A R
I k ' y t c r o m i t s e t l a r n i ( t a k o m i l l a s h m a g a n z a m b u r u g 1 lar, m i t o s p o r a
W t m b i i r u y 'l a r ) v e g e t a t i v t a n a s i h u j a y r a l a r g a b o ‘li n g a n y o k i a l o x i d a
li u ju v r a li ( a c h i t q i ) , k o ‘p a y i s h i f a q a t j i n s s i z y o ‘l - k o n i d i y a l a r h o s i l 
q i l i b y o x u d k u r t a k l a n i b , j i n s i y k o ‘p a y m a y d i g a n z a m b u r u g ‘la r d e b
tu l q i n e t i b k e l i n g a n . B u t u s h u n c h a a s o s i d a b a r c h a y u k s a k t u z u l i s h l i
z u i n b u r u g 1 l a m i n g a n a m o r f a l a r i j a m l a n g a n .
Bu guruh zam burug‘larining tabiati va kishilaming hayotiy 
f'aolitidagi ahamiyatini aloxida ta ’kidlash lozim.
Deyterim itsetlar tabiatda barcha iqlim mintaqalarida juda keng 
tarqalgan. 
Ularning 
k o ‘pchiligi 
tuproq 
saprotroflari, 
undagi 
zam bum g‘laming k o ‘pini tashkil qiladi. Juda ko‘plari qurigan 
0
‘simlik 
qoldig‘ida, 
xayvon 
substratida 
saprotroflardir. 
Bu 
zam burug‘lam ing hammasi organik moddani parchalashda va 
tuproqdagi 
jarayonlarda 
faol 
ishtirok 
etadi. 
Masalan, 
Tr ichoderm aselly и]о7.ат
faol 
parchalovchi 
hisoblanadi. 
Deyterom itsetlam ing 
bazi 
saprotroflari 
oziq 
va 
sanoat 
m axsulotlarini p o ‘panaklanishiga sabab b o ‘ladi.
Deyterom itsetlam ing ju d a ko‘plari yuksak o ‘simliklarda, 
qishloq x o ‘jalik ekinlarida tekinxo‘rlik qilib ulam i so‘litadi, dog‘lar 
hosil qiladi, chiritadi. D eyterom itsetlam ing ayrimlari odamlar va 
xayvonlarda kasalliklami ko‘zg ‘atadi.
D eyterom itsetlam ing bazilari oziq-ovqatda o ‘sib unga toksinlar 
ajratishi bilan o ‘ta xavfli zaharlanishlam i yuzaga keltiradi.
Deyterom itsetlam ing 
k o ‘pchiligi 
antibiotiklar 
(pentsillin, 
grizeofulvin, fumagillin, trixopetsil va boshqa), turli fermentlar va 
organik kislotalam i hosil qiadi.
Xasharotlarda 
tekinxo‘rlik 
qiladiganlari 
(entom ofil
za m b u ru g ‘lar)
va fitopatogen 
(m ikofil za m b u ru g ‘lar)
zam burug‘lar 
zararkunandalarga 
qarshi 
biologiya 
usuli 
bilan 
kurashda 
foydalaniladi.
D eyterom itsetlam ing sistemasi b o ‘yicha xozirgi kunda:
Spora hosil 
qiladigan joyini tashqi k o ‘rinishiga k o ‘ra; 
Konidiyalarning ontogeneziga k o ‘ra; telemorfalari b o ‘yicha ish 
tutish xaqida fikr, m uloxazalar bor. Biz ushbu kitobimizda 
deyterom itsetlam ing 
sistemasi 
bo‘yicha 
eng 
k o ‘p 
qo'llani- 
layotganlari bo ‘yicha keltiramiz