Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Koleoxetofitsa suvo‘tlar
360

---

Zigolani unishi reduktsion boTinish bilan boshlanadi,natijada 8-32 
ikki xivchinli gaploid zoosporalar hosil boTadi, ular spermokarp va 
zigotaning 
devori 
yemirilganidan 
keyin 
tashqariga 
chiqadi. 
Zoosporalar biroz muddat suvda suzganidan keyin substratga 
0 ‘tiradi vaoinib yangi tallomga aylanadi.
Coleochaetae chuchuk suvlardagi turli substratlarda epifit 
holda uchraydi. Ularning orasida po‘stlog‘i y o ‘q hara suvo‘tlarning 
hujayrasida endofit holdagilari ham bor.
Harafitsa - Charophyceae sinf!
S in f Chara (grek. chara-suvda boTish mazza) turkumi bilan 
nom langan u bitta Charales tartibidan iborat.
H aralar -
m urakkablashgan geterotrixal tallomli tuzulishga 
ega. 
Tallomi bo ‘g ‘imli boTib bo‘g ‘im va b o ‘g ‘im oraliqlari bor. 
Tallom apikal o ‘sadi. M itoz ochiq, sentriolasi y o ‘q.sitokinez 
fragmoplastli, plazm odesmalari y o ‘q.
H ara k o ‘rinishidan qirqbo‘g ‘im yoki yuksak suv o ‘simligi 
shoxbargni eslatadi. Uning tallomi yashil rangdaga shoxlangan buta 
k o ‘rinishida, b o ‘g ‘imli m utovka k o ‘rinishli, uzunligi 20-30 sm 
bo Tib ayrim hollarda 2 m etrgacha yetadi. U lar suv havzasining 
tagida rangsiz rizoid bilan birikadi. N ovdalari b o ‘g ‘imli tuzulishli, 
o ‘zak novdadan o ‘sishi cheklangan, m utovka xolida joylashgan 
“barg” deb ataladigan yon novdalar chiqadi. M utovkalanadigan jo y
b o ‘g ‘im , 
ikkita b o ‘g ‘im orasi 
b o ^ im o r a lig 'i 
deyiladi. H ar bir 
b o ‘g ‘im oralig‘i uzunligi bir necha santim etrgacha yetadigan gigant 
bitta hujayradan iborat. U k o ‘pyadroli, boTinmaydi. H ar bir bo‘g ‘im 
diskka jam langan mayda biryadroli hujayralardan iborat. Poya 
b o ‘g ‘imidagi har bir periferik hujayradan bittadan “barg” chiqadi.
361

---

. “Р оуа” \'а '‘barg’"ni o ‘sishi - uchki tarzda ro ‘y beradi. Apikal 
hujayra k o ‘ndalang devor bilan ajralib segment hujayra ajratadi. 
Segm ent hujayra boTinib ustki ko‘shbotiq va ostki ko\shqavariq 
hosil qiladi. K o‘shqavariq hujayra boshqa boMinmaydi, u o ‘sib 
kattalashadi, 
nixoyat 
b o ‘g ‘im oralig‘i 
hujayrasiga 
aylanadi. 
K o ‘shbotiq hujayra b o ‘linganida b o ‘g ‘im o ‘rtasida ikkita qolib 
atrofmi bir nechta hujayralar o ‘raydi. Keyinchalik o ‘rtadagi hujayra 
boshqa boMinmaydi, atrofidagilari b o ‘linib “barg”lar hosil qiladi. 
“B arg” m utovkalarining asosida “poya”da tuzulishi va k o ‘rinishi 
turlicha b o ‘lgan yonbargchalar hosil bo ‘ladi.
B o ‘g ‘inoraliqlaridagi hujayraning uzunligi 15 sm gacha yetishi 
m um kin, ularda shira bilan toTgan katta vakuola boMadi.sito- 
plazm ada k o ‘plab yadro va pirenoidlarsiz yuksak o'sim liklarning 
xlorofill donalariga o ‘xshagan xloroplastlari boMadi. Haralarning- 
sitoplazm asi harakatlanaoladi uning harakati tezligi o ‘simliklar 
orasidagi eng katta 1,5-2 mm\s atrofida boMadi.
B 6 ‘gMmoraligMni tashkil qilgan hujayralardagi yadro ch o‘ziq 
shaklda u m itoz boMinish natijasida hosil boMadi. Hujayraning 
p o ‘sti tigMz ikki qavatdan: ichkisellyulozali va tashqi kallozadan 
iborat, unda ohak to ‘planadi.
B o ‘gMmoraliqlari maxsus hujayralar bilan qoplanishi mumkin 
uni p o ‘stloq deyiladi yoki yalong‘och qolishi m umkin. P o ‘stloqning 
hujayralar b o ‘gMmorali b o ‘ylab biroz qiyshaygan holda joylashadi. 
P o ‘stloqning rivojlanishini turli variantlari bor. H ara boMgan suvda 
oziq m oddalar ju d a k o ‘p boMganda p o ‘stloq y o ‘qolib ketadi.
H aralarda zoosporalar y o ‘q, shunga qaram ay vegetativ 
k o ‘payishning bir necha usullari bor. Avvalo novdaning asosiy 
qismi oson ko ‘radi. Ikkinchidan vegetativ k o ‘payish rizoidlarda 
hosil boMadigan tuganaklar yordamida amalga oshadi. Uchinchidan 
poyaning pastki bo ‘gMmlarida hosil boMadigan kraxm alga boy 
yulduzsim on to ‘plam lar orqali ro ‘y beradi. T o ‘rtinchidan vegetativ 
ko ‘payish b o ‘gMn!arda chiqadigan protonemasim on o ‘sim talar 
orqali ham amalga oshadi.
Jinsiy k o ‘payishi - oogam. Anteridiy va ooganiy “barg” 
chiqadigan b o ‘gMmlardagi maxsus hujayralardan hosil b o ‘dadi. 
A nteridiy yumaloq, diametri 0,5 mm gacha boradi. A nteridiy hosil 
boMishi uchun b o ‘gMndan ajralgan hujayra ikkiga boMinadi. Tashqi 
hujayra uch y o ‘nalishda tez boMinib sakkizta hujayradan iborat shar 
k o ‘rinishni hosil qiladi.
362

---

О 'qnv-nslubiy ncishr
S h .J.T O JIB O Y E V , N .M .N A R A LIEV A
BOTANIKA:
TUB AN 0 ‘SIMLIKLAR
2015-yil 20-dekabrda terishga berildi. 
2016-yil 15-yanvarda bosishga ruxsat etildi. 
Bichimi 60x84. Hajmi 22,75 bosm a taboq. 
Ofset usulida bosildi. Buyurtma - 108. 
Adadi 300 nusxa.