Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар



Download 281,82 Kb.
bet12/75
Sana26.02.2022
Hajmi281,82 Kb.
#468734
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   75
Bog'liq
asadbek

Зенон
+аёти. Элейлик Зенон (мил.ав.490-430) Пармениднинг севимли шогирди ва издоши эди. У нафащат файласуф ваг сиёсий арбоб, балки истедодли муаллим ва нотищ сифатида =ам шу=рат щозонган. Ёшлигида турли назария ва таълимотлар билан танишган. Зенон ащлий лаззатланишга ало=ида а=амият берди. Устози Пармениддан оддий =аёт кечиришни ырганди, ыз щалбига щулощ тутиб иш щиладиган инсон былиб етишди. Адолат ва =ащищат учун кураш унинг =аёти мазмунини ташкил этди. Ривоятларга щараганда, у Элей ша=рининг мустабид =окими Неархга щарши исён кытаради ва ма\лубиятга учраб, асир олинади. Золим =оким Зенондан маслакдошларини айтиб беришини талаб щилади. Зенон ыз жавобида золим саройидаги амалдорларнинг номини санаб боради. Бу нарса Неархни щаттищ =аяжонга солади. Зенон томашабинларга щараб шундай мурожаат щилади: «Агар сиз азоблардан щырщиб, щул былиб щолсангиз, мен сизларнинг щырщощликларингиздан фащат =айратланишим мумкин». Шундай сызларни айтиб, Зенон тилини шартта тишлаб олади ва золимнинг юзига тупуради.Халщ бу =олатдан \азабланиб, Неархни тошбырон щилиб ылдиради. Зенон шахс сифатида ана шундай жасорат со=иби былган1.
Асарлари. Мутафаккирнинг «Дихотомия», «Ахиллес ва тошбаща», «Ёй», «/алла донаси» каби апориялари бизгача етиб келган.
таълимоти. Зенон ызининг апориялари билан фалсафа тарихига кирган. Апория щадимги юнон фалсафасида =ал щилиниши мушкул былган муаммони англатган. Предметнинг ызида ёки у ты\ридаги тушунчада зиддият мавжуд былганида апория =осил былади. Юнон фалсафасида мазкур иборанинг щадимдан щылланилиши унинг диалектик тамойилларга мойиллигидан далолат беради. «Апория» истило=и фалсафий маънода биринчи марта Афлотун ва Арасту асарларида татбищ этилган. Арасту бу истило=га “Қарама-щарши хулосаларнинг тенглиги» деб таъриф берган. +аракатнинг мумкин эмаслиги =ащидаги Зенон му=окамаларини апория деб аташган. (Бирощ Зеноннинг ызи бу сызни ишлатмаган). Кант антиномиялари =ам апорияга ящиндир.
Ыз апориялари орщали Зенон борлищ яхлит ва =аракатсиз, кып хиллик ва =аракатни зиддиятсиз тушуниб былмайди, деган фикрни илгари суради. Файласуфлар ва олимларнинг дищщатини жалб этган Зенон апориялари турли даврларда турлича талщин щилинди ва изо=лаб келинди: баъзи файласуфлар бу апориялар умуман маънога эга эмас деб =исобладилар; бошщалари, аксинча, апорияларда энг му=им масалалар щыйилган, уларни инсоният ащли =ал щила олмайди, деган муло=азаларга бордилар. Нафащат апориялар, =атто Зеноннинг фикрлаш щобилияти борасида =ам турли-туман щарашлар баён этилган. Айримлар фикрича, Зенон тафаккурида мантищий етишмовчиликлар мавжуд, бошщалар эса, Зеноннинг фикрлари мантищий жи=атдан мукаммал, бакаму-кыстдир деган хулосага борганлар.
Зенон апорияларига былган бундай щизищиш тасодифий эмас. Бу, авваламбор, апорияларда =аракат ва сукунат, ягоналик ва кып хиллик, чеклилик ва чексизлик, узлуклилик ва узлуксизлик орасидаги ызаро алощадорлик каби му=им масалалар щыйилганлиги, улар =амиша фалсафа, физика, математика ва бошща фанларнинг дищщат марказида былганлигидир. Зенон бу масалаларни доноларча =ал этиб, =айратомуз шаклда щылланган.
Зенон апорияларини асосан икки гуру=га быладилар. Биринчи гуру= апорияларида нарсалар сони, кыплиги, умуман ранг-баранглиги ты\рисида фикр юритилади. Иккинчи гуру= апорияларда =аракат, =аракатнинг тушунчаларда акс эттирилиши ифодаланади. Уларнинг мащсади =аракатнинг =ащщоний эмаслиги, =аракат щилишнинг иложи йыщлигини исботлашдан иборат.
Нарсаларнинг бир синфга жамланишини инкор этадиган биринчи гуру= апорияларининг далилларидан бири щуйидагичадир: нарсалар щанчалик кып былса =ам, мищдоран чеклангандир. Айни пайтда, бу нарсалар синфидан ташщари бошща нарсалар синфи =ам мавжуд. Бундан келиб чищадики, мищдоран чекланган нарсалар аслида чексиздир.
Хуллас, биринчи гуру= апориялар асосан чексизлик муаммоси билан шу\улланади. Баъзилар Зенонни чексизликларнинг турлари ыртасидаги тафовутларни кырмаганликда, чекли ва чексиз кыпликларнинг хоссалари ыртасидаги принципиал фарщларни ажрата олмасликда айблайдилар. Бошщалар Зенон бирлик ва кыплик тушунчаларининг нисбийлигини мутлощлаштиради, деб =исоблайдилар. Зеноншунос муаллифларининг эътироф этишларича, аслида Зеноннинг хизмати шундаки, у чеклилик ва чексизлик муаммосини илк бор кун тартибига щыйди.
Апорияларнинг иккинчи гуру=и =аракат муаммоси билан бо\лищ. Уларни икки щисмга былиш мумкин. Биринчисида =аракатнинг чексизлиги таърифланса, иккинчисида, макон ва замон дискрет былаклар сифатида олиб щаралади. Зенон фикрига кыра, =аракат зиддиятли =аракатга эга былиб, бир-бирини инкор этадиган хулосаларга олиб келади. «Дихотомия» («Иккига тащсимлаш») ва «Ахиллес ва тошбаща» апорияларини ушбу фикрни исботлашга щаратилган.
Зенон «Дихотомия» апориясида тасвирлашича, =аракатдаги жисм йылнинг охирига етиб бориш учун аввал йылнинг ярмини, кейин щолган ярим йылнинг ярмини ва =.к. босиб ытмо\и зарур. Хуллас, шу хилда чексиз, бепоён тащсимлаш =осил былади. Бунга асосланиб, Зенон =аракат зиддиятли характерга эга былгани сабабли борлищща хос эмасдир, демак, аслида =аракат йыщ , деган хулосага келади.
Зенон =аракатдаги узлуклилик ва узлуксизликни ало=ида-ало=ида кыриб чищади. Ва=оланки, =аракат узлуклилик билан узлуксизлик бирлигини ифодалайди, =аракатнинг абадийлиги ва нисбийлик =ам шунда кыринади. +аракатнинг бундай табиатини тушунмаслик ёки инкор щилиш диалектикага зид былиб, метафизикага олиб боради. Аслида =аракат зиддиятли, унда узлуклилик =ам, узлуксизлик =ам бор. +аракатни рад щилиш мащсадида Зенон «Ахиллес ва тошбаща» мисолини келтиради. Ахиллес щанчалик тез =аракатланмасин, тошбаща =ам ыша томон судралиб туради. Шу сабабдан, Ахиллес тошбащага етолмайди, чунки у тошбаща турган жойга борганида, тошбаща яна бирмунча ол\а силжиган былади ва шу хилда силжиш ва чопишда давом этади. Бундан Зенон борлищда =аракатнинг былиши мумкин эмас, деган хулосага келади.
И.Мыминовнинг ёзишича, Зеноннинг «/алла донаси» =ащидаги ба=слари =ам буюмнинг =аракатини инкор щилишга, моддий олам ты\рисида инсоннинг =ис-туй\уси ва сезги аъзолари берган маълумотларга нисбатан ишончсизлик билан щарашга асослангандир.
Зенон устози Пармениднинг ызгармас ва былинмас борлищ =ащидаги таълимотини =имоя щилиб, ызининг 45 парадокс (апория)ларини ол\а суради. Бизгача улардан 9 таси етиб келган. Зеноннинг ушбу парадокслари щуйидагиларни исботлашга щаратилган:
1. Нарсаларнинг турли-туманлиги хусусида мантищий тафаккур юритиш мумкин эмас.
2. +аракатнинг мавжудлиги зиддиятни келтириб чищаради.
Фалсафа тарихида Зеноннинг ырни катта. У =аракатда ва маконда мавжуд былган зиддиятларни ифодалаб берди, аммо уларнинг логикасини кыра олмади ва шу боис =аракатни «рад этишга» уринди.

Download 281,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish