Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

425



сокин ва илиқ эди. (О.) Уйларнинг деразаларидан болалар цамда хотин-қизларнинг кулгуси эигитилар эди. (Фад.); б) қўиь ма гап составидаги гапларни боғлайди: Саида уйига томон қайрилди, бироқ ўқитувчисини кўриб тўхтади. Йиғилгаилар хаммаси урушни ўйларди, лекин ундан оғиз очишга ҳеч ким ясурьат эта олмас эди. (Ҳ. Ғ.)
Тенг боғловчиларнинг ўзбек тилида қуйидагича группалари бор:

1. 
   Бириктирувчи боғло'вчилар: ва, ҳамда (боғ- ловчи вазифасида келган билан кўмакчиси, ҳам юклама- си).
   
2. 
   Зидловчи боғловчила.р: аммо, лекин, балки, би- роқ, фақат, ҳолбуки.
   
3. 
   А й и р у в ч и боғловчилар: г, ёки, ёхуд, ёинки, гоҳ..., гоҳ, дам..,, дам, бир..., бир, баъзан..., баъзан, хоҳ..., хоҳ.
   

173. 
     §. Бириктирувчи боғловчилар. Бнриктирувчи боғловчи- лар гапнинг уюшиқ бўлакларини, қўшма гап составидаги айрим гапларии бир-бирига боғлайди. Узбек тилида бундай боғловчн- лардан эиг кўп қўлланадигаии еа боғловчисидир. Бу боғловчи айрим гапларни ва гапдаги уюшиқ бўлакларни боғлагакда, улар орасидаги тенг муносабатни ифодалайди. Масалан: Тар- вузнинг бир палласини ўзи олиб, иккинчи палласини Иўлчи ва Уроз олдига қўйди. (0.) Жувон ходимгарларга қаради ва сў- ради. (71. Қ.) Иккинчисининг юрагида севинч ва бахт лим-лим тошган эди. (0.)
     

ва боғловчиси бир гапдаги бир неча уюшган бўлакларнинг охиргисидан олдин келганда, уюшиқ бўлаклар орасидаги тенг муносабатни ифодалаш билаи бирга охирги уюшган бўлакпи алоҳида ажратиб, таъкидлаб кўрсатади: Уларда бодринг, по- мидор, бақлажон ва қалампир етиштириш керак. («Тошкент ҳа- қиқати».) Минбарга бирин-кетин шилаб чиқарши илғорлари, комсомол ходимлари ва мутахассислар чиқишади. («Тошкент ҳақиқати».)
ва боғловчиси қўшма гап составидаги айрим гапларии бир- бирига боғлаганда:
а) ўзи боғлаган содда гапларда ифода қилинган иш-ҳаракат, воқеа ва ҳодисаларнинг бир вақтда бўлганини кўрсатади: Хо- тинлар анчагина юриб тўхташибди, беллари толибди ва қўлла- ри оғрибди. (В. Осеева.) Ғамхонада қашшоқлик кулди ва оила тутдай тўкилди. (Ҳ. 0.);
б) иш-ҳаракатнинг кетма-кет бўлганини кўрсатади: Бу ора- да ҳалиги бола кўприкдан ўтиб, отни сой бўйига боғлади ва ўзи юқорига чиқиб кетди. (А. Қ.)
Баъзан ва боғловчиси ўрнида -у(-ю) юкламаси ҳам уюшгаи бўлаклар, айрим гаплар орасида келиб, бнриктирувчи боғловчи вззифасида ишлатилади. Бу ҳолда улар орасидати боғланиш жуда мустаҳкам бўлади.

Масалан: ёз бошланар далада, боғда,