Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

Еру кўкни қиздирар қуёш. (У.)
Қир-адирда ўтлар менинг қўю цўзим.
(Ислом шоир.)
Кетма-кет бўлган иш-ҳаракатни бир-биркга боғловчи ва ўрнида -да юкламаси ҳам қўлланади.. Бунда бир иш-ҳаракат« дан иккинчисига тезликда ўтганлик маъноси ифодаланади: На~ симжон ўрнидан турди-да, эшик томон юрди. (О.)
Бу боғловчи вазифасида қўлланадиган юклама тезликни ифодалаш учун қўллангани сабабли ҳар доим бўлишли феъл- лар орасида келади (олди-да, кетди каби).
Ҳамда боғловчиси гап бўлаклари ва қўшма гап составидаги айрим гапларни боғлайди: Американинг 11 вертолёти ҳамда бир реактив қирувчи бомбардимончи самолёти сафдан чиқа- рилди. («Тошкент ҳақиқати».) Узбекистон КП Марказий Ко- митети республикада хор санъатининг аҳволи ва уни ривож- лантириш масаласини қараб чиқди ҳамда у қарор қабул қил- ди. («Тосикент оқшоми».)
Бу боғловчи қатор уюшган бўлакларнинг охиргисидан ол* дин келганда, уюшган бўлаклар орасидаги тенгликни кўрса- тиш билан бирга охирги уюшган бўлакни ажратиб ҳам кўрса- тади: Карим, Қодир, Бурҳон ҳамда Сабура мукофот олди.
ҳам боғловчи вазифасида келганда, ва боғловчиси сингари уюшган бўлакларни боғлайди, у бўлаклар орасидаги тенглик муносабатини ифодалайди: Бу гап албатта шу ерда қолиши, Геннадийларга, Ашот ҳам Ниёзматларнинг қулоғига етиб бор- маслиги керак. (Ас. М.) У Уктам ҳам Усаржонга қараб, сал- моқланиб деди. (0.)
Бу боғловчи ҳам иш-ҳаракатнинг бир вақтда (гапирди ҳам кулди каби) ёки кетма-кет бўлганини кўрсатади (келди ҳам кет- ди).
ҳам уюшган бўлакларнинг олдида ёки охирида такрорланиб келиши мумкин. У фақат уюшган бўлакларнинг олдида келган- дагина боғловчи саналади: Ҳам табиий, ҳам ҳаётий, ҳам с-иёсий жумбоқлар фавқулодда кўп. (Ас. М.) Ҳам қўрқаман, ҳам бил- гим келади. (Ас. М.)
ҳам уюшиқ бўлаклар кетидан такрорланиб келганда уюшиқ бўлакларни ал<ратиб кўрсатиш учун қўлланади: ...Опам гўзал- ликда ҳам, шўхликда ҳам, ўйинга усталикда ҳам ўртоқларидан қолишмайди. (0.)
Такрорланиб келган ҳам боғловчиси фонетик ўзгаришга уч- раши, яъни ҳ товуши ямга ўтиши ёки тушиб қолиши мумкин. Бундай чоқда.у ўзидан олдинги сўзга қўшиб талаффуз этилади ва ёзилади: Колхоз юртниям, халқниям боқди, ўзиниям боқ- ди. (0.)
билан сўзи ўзининг асосий кўмакчилик вазифасидан ташқа- ри, бириктирувчи боғловчи вазифасида ҳам қўлланиши мум-



кин. Бундай ҳолда бошқа бириктирувчи боғловчилар сингари гапнинг ўюшган бўлакларини боғлайди. Шу билан бирга у уюш- ган бўлакларнинг зич муносабатини ва айни вақтда биргалик муносабатини ҳам ифодалайди: Еввойи цушлар билан балиц- ларга макон бўлган... Қорақум саҳроси. (Р. Отаев.) Йигит би- лан 'қиз чангли катта йўлни кесиб, далага чщишди. (0.) Кол- хоз ери билан тўқай орасини кенг, чуқур жарлик айирар эди. (0.)