Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

Боишда ва бошидан ёрдамчи сўзлари пайт билдирувчи сўз- лар билан биргаликда келганда вақт муносабатини ифода- лайди.
Масалан: Бу 'ёз (циш) бошида бўлган эди, йил бошидан шундай эди.
.БОҒЛОВЧИ

173. 
     §. Гапда қўшма гап составидаги айрим содда гаплар ва уюшган бўлаклар орасидаги турли муносабатларни ифодалаш учун қўлланиладиган ёрдамчи сўзлар боғловчилар дейилади.
     

Боғловчилар грамматик жиҳатдан ўзгармайди ва мустақил лексик маънога ҳам эга эмас.
Боғловчилар ўзлари боғлаган айрим сўзлар ва айрим содч да гапларни ўзаро қандай муносабатда экаиликларини, шунинг- дек, шу муносабатларнинг хилини кўрсатади. Узбек тилида боғловчилар якка ёки такрорий қўлланадилар. Шунга кўра улар икки хил: якка боғловчилар ва такрорий
боғловчилар.
Якка боғловчилар уюшган бўлаклар ва айрим гаплар ора- сида якка ҳолда қўлланади: ва, ҳамда, аммо, лекин, бироқ, бал~ ки, ҳолбуки, ваҳоланки, ёки, ёхуд, ё, гар, агар, агарда, башарти, чунки, гарчи, гўё, гўёки, -ки, -ким.
Такрорий боғловчилар бир гапда икки ёки ундан ортиқ ўрин- да гап бўлаклари билан, шунингдек, қўшма гапларда айрим содда гаплар билан бирга айнан такрорлаиади: дам..., дам, баъзан..., баъзан, ҳам..., ҳам, бир..., бир, ёки..., ёки, ё..., ё, гоҳ..., гоҳ, хоҳ..., хоҳ: У ҳам кўп ўтмай ё ипженер, ё ўцитувчи бўли- ши мумкин (0.) Раис отам ҳар вақт шундай дейди: ҳам ўқи, ҳам тўқи, ўйинни эртага қўй. (0.) Гоҳ кулиб, гоҳ кулдиради, (Ш.)
Такрорий боғловчилар такрорланган гап бўлаги ёки айрим гапларнинг олдида қўлланади. Такрорий боғловчиларнинг бир қисми якка ҳолда ҳам қўлланиши мумкин (ё, ёки). Бу ҳолда улар якка боғловчи ҳисобланади: Бу цир Астрахань ёки Сал қирлари сингари теп-текис эмас... (Фад.)
Такрорий боғловчиларнинг айримлари фақат такрорланган- дагина боғловчи ҳисобланади, якка қўлланганда эса ўзи ман- суб бўлган сўз туркумига тааллуқли бўлади (бир—сон, ҳам—■ юклама, баъзан — равиш каби). »
Баъзан гапда бир боғловчининг ўзи икки ва ундан ортиқ ўриида уюшган бўлаклар орасида келиб, уларнинг тенг муно- сабатда эканини кўрсатиши ёки икки хил якка боғловчи бир гап составида келиши мумкин. Лекии бундай боғловчилар такрорий боғловчи саналмайди: Тансиц ва ўртоцлари тажрибакорлар кў- зи ва дищати билан олдин далани кезиб чицдилар. (0.) Любка^ Григорий Ильичнинг олдига югуриб келиб, кичкина ва оппоқ қўли билан унинг қора ва қадоқ қўлини ушлади. (Фад.)

173. 
     §. Боғловчилар гапдаги вазифасига кўра икки хил: тенг боғловчилар ва эргаштирувчи боғлов- ч и л а р.
     

Тенг боғловчилар

173. 
     §. Тенг боғловчилар гап бўлаклари ва айрим содда гаплар орасидаги тенг муносабатларни ифодалайди. Бундай боғловчилар: а) гапнинг уюшган бўлакларини боғлайди: Кеча