Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

Баъзан гулхан ёқамиз.
Баъзан чалқанча ётиб Юлдузларга боқамиз.



Эргаштирувчи боғловчилар

193. 
     §. Эргаштирувчи боғловчилар асосаи эргашгаи қўшма гаплар.таркибидаги эргаш гапларии бош гапга боглаш учуи ишлатилади.
     

Ҳозирги ўзбек адабий тилида чунки, шунинг учун, агар, ба- шарти, гарчи, гўё, гўёки, яъни, -ки (-ким) эргаштирувчи бог- ловчилари кўп ишлатилади.
Бу боғловчилар қўшма гап составидаги гаилар орасидаги турли муиосабатларии билдиришига кўра қуйидаги группалар- га ажратилади:

1. 
   Аниқлов боғловчилари: яъни, -ки, -ким.
   
2. 
   С а б а б боғловчил ари: чунки, шунинг учун.
   
3. 
   Ш а р т боғловчилари: агар, агарда, башарти,
   

агарчи.

4. 
   Чоғиштирув богловчилари: гўё, гўёки.
   

195. Аниқлов боғловчилари. Яъни, -ки(-ким) аниқлов боғ- ловчилари эргаш гапларни бош гапга боғлаш учун ишлатйлиб, бош гапда ифодалангаи фикрни аниқлаб, изоҳлаб кўрсатади: ...далани бир айланган киши равшан кўрадики, ишимизда беҳад камчиликлар бор. (0.) Биласанки, пахта — колхоз рўзғорининг фили. (0.) Баъзилари буни ўзи билйб қилади, баъзилари эса билмай. Яъни бир қиёфада икки киши бўлиб, яшашга ўргдниб, шундай тарбияланиб қолган (Ас. М.)
Баъзан -ки от туркумидаги сўзлар билан келиб, таъкиддаш, уҳтириш маъноларини аиглатади. Бундай чоқда у боғловчи эмас, юклама вазифасиии балсаради: ...Шундай замондамизки, илм, техника йўли ҳаммага очиқ. (0.) Полвонлардай йигит экан, кўкси тўла нуқул орденки, бир-биридан чиройли. (0.)

196. 
     §. Сабаб боғловчилари. Сабаб боғловчилари чунки, шу- нинг учун эргаш гапларни бош гапга боғл'аб, сабаб, натижа маъноларини ифодалайди. Масалаи: Атрофда бўлаётган ҳоди- саларни энди у писанд қилмас эди, чунки унинг цўлидан энди ҳамма нарса келарди. (Фад.) ...Қизга ёщан нарса унинг чеҳ- расидаги табиий цизиллик, шу билан бирга барц уриб турган илҳом эди, шунинг учун ҳам циз йигитнинг юзидан кўзини уз- мас эди. (Фад.) Қиз электрпайвандчилик касбини цунт билан ўрганиб, жон-дили билан ишларди, шунинг учун заводда мац- товга сазовор эди. (Ш. Р.)
     
197. 
     §. Шарт боғловчилари. Шарт боғловчилари агар, агар- да, башарти, мабодо, гарчи шарт ва тўсиқсиз эргаш гаплар- нинг бош гаига бўлган муносабатидаги шартни, шу билан бир- га тўсиқсизлик маъноларини англатади: Сафаров колхозга ўн цўллаб ёпишган активларни йиғиб, агар кўклам цўлдан берил- са, бунинг оцибати нима бўлишини айтди. (А. Қ.) Агар мени сўраб келсалар, мен Советская майдониди бўламан. (А. Гай- дар.) Жамолнинг синглисини ҳар кўрганда, гарчи дардини яширишга тиришса ҳам, бирон хушхабар умидида, ўсмоцчи- лаб сўрайди. (0.) Мендан ҳам сен яхшироц тушуниб туриб-
     

санки, агарда бизнинг розилигимиз бўлмас экан, Отабек сира ҳам иккинчи уйланмайдир. (А. Қод.) Агарда унинг ёнида уста Олим бўлмаганда эди,. эҳтимол у кайвацтларгача серрайиб цолар эди. (А. Қод.)
Шарт боғловчилари вазифасида бордию сўзи ҳам қўллана- ди: Бордию ҳаётда учратолмасам, ўйлаб хаёлимда яратардим, кел! (Ас. М.)

196. 
     §. Чоғиштирув боғловчилари. Чоғиштирув боғловчилари гўё, гўёки бош гапда ифодаланган фикрни эргаш гапдаги фикр билан қиёслаб кўрсатади. Шунингдек, айрим воқеа ва ҳодиса- ларии ҳамда айрим отларни бир-бирига солиштириш, ўхшатиш учун ҳам ишлатилади: Оппощина нозик юзи қуёшда шундай тиниқ кўриндики, гўё у нурдан яратилгандай. (0.) Отабек кў- зини тўлдириб бинога царади, гўё бу царашда у дунё малаги билан видӧлашар эди. (А. Қод.) Най садотнинг майин тўл- қинлари тип-тиниқ ҳавода ёйиларкан, гўё ҳамма ёц жонланган каби туюлди. (0.)
     

Боғловчи вазифасини бажарувчи сўзлар

196. 
     §. Бошқа сўз туркумига оид сўзлар синтактик вазифа- сига кўра баъзан боғловчи вазифасида қўлланади. Масалан: билан, бордшо (булар ҳақида юқорида айтилди), деб (демоқ феълидан, равишдош) сўзлари шундай хусусиятга эга.