ҳам юкламаси: 1) таъкид' маъносинИ билдиради. Бундай чоқда у: а) гапда айрим мустақил сўзларни (от, сифат, ол-, мош, феъл, равиш) таъкидлаб кўрсатади: Ваҳобжон ҳам мен
билан юрди. (Ас. М.) Бу орада Умматали ҳам чиқиб келди. (Ш.) Ҳозир бу одамларни бу, қарордан цайтариб цам бўлмас вди, чамамда. (Ас. М.) Иккимиз ҳам ўқиймиз, албатта. (Ас. М.) Уйга щм кирмадим, шу кетганимча кетдим. (А. Қ,);
б) гапда кўмакчили бирикмани таъкидлаб келади: У мол- ларнимг ҳаммаси сандиқларга жойлашгани учуя ҳалг... цайта кўришпи истамади. (О.) Хотиржам бўлган Ҳожи кечқурунги овщтга қизининг чиқм.агани билан ҳам иши бўлмади. (Ш.)
тўсиқсизлик маъносини билдиради. Бунда у гапда щарт майлидаги феъллар ва ўрин келишигидаги сифатдошлардан кейин келади: Мана бир неча ойки, Умматали Нафисани кун- да кўржаса ҳам, ҳафтада бир кўриб туради. (Ш.) Ота ва ака- ларининг ҳузурида окилла ошиб-тошмаса ҳам, улар йўқ вақт- да қиз ўзини «уй боши» ҳисобларди. (0.) Нури мени севса, ота-онасига айтмаганда ҳам, атрофдагиларга. секин билдирган бўлар эди. (О.) Бу жиноятнинг номй йўқ,, бўлганда ҳам тилга олиб бўлмайди. (Ш.);
тасдиқ билдирувчи ҳациқатан, чипдан, ростдан кабл сўзлар билан келиб, шу сўзлардан англашилган тасдиқ маъно- сини яна кучайтиради: Ҳ,ащщатам %ам қора йигит кечқурун кел- ди. (У. Умарбеков.) Чиндан ҳам шундай бўлиб чиқди. (Ш.) Абулбарака чиндан ҳам ишонмади. (Ш.) Ростдан ҳам вақтииг- из йўқми?
ҳам юкламаси -ям шаклида (унлидан сўиг) ва ҳ уидоши тушган ҳолда қўлланиши ҳам мумкин. Бундай чоқда у ўзи ало- қадор бўлган сўзга қўшиб ёзилади: Бунга цизицмаям қўйдим. (Ас. М.) Менам ёлғизман. (Ш.)
-да юкламаси шарт майлидаги феъллардаи сўнг келиб, тў« сиқсизлик маънӧсини аиглатиши мумкин.- Букда у ҳам юкла- маси билан синоним бўлади. Қиёс қилинг: Еш бўлса-да, бош эди — ёш бўлса ҳам бош эди. Баланд бўйли, қора соқол, юзи чўзиқроқ, қирғиз қовоқ Носир охун эски бўлса-да, озода ли~ босда, бошида кулоҳ бор эди. (С. Абдулла.)
Шунингдек, -да юкламаси келишик қўшимчаларидан кейин қўлланганда ҳам ҳам юкламасига мос келади: Лекин кейин- чалик бундан-да воз кечади. (0.) Чой қайнатиб ичишни-да унутди. (0.)
-у(-ю) юкламаси аниқлик майлидаги феъллардан сўнг ке- либ, иш-ҳаракатнинг бажарилишидагн тезлик ва давомлилик маъносини билдиради: Қелди-ю кетди (тезлик). Уйлади-ю қол- ди (давом). -
-оқ, -ёқ юкламалари бош, ўрин, чиқиш келишигидаги от- лардан сўнг келганда кучайтириш, -(и)б формали равишдош ва билан кўмакчисидан кейин келганда эса бир иш-ҳаракат кетидан иккинчисининг тезлик билан содир бўлиши маьноси- ни англатади: Тансиқ... концерт тугамасданоқ, ўртоғининг уйи~ еа илдам жўнади. (О.) Муҳаммад Аминхўжа йўлга кирганда- ноц тоғаси бўлмши адабиётхон, заргар Раҳяатулла уни ўз тар-
Do'stlaringiz bilan baham: |