Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Zaharli modda boshqa yo‘llar bilan organizmga tushganda 

intoksikatsiya kechish jarayonining o‘ziga xos tomonlari. 

Zaharli  modda  teriga  tushganida  terida  ko‘zga  tashlanadigan 

---

33

o‘zgarishlar  kuzatilmaydi.  Intoksikatsiya  jarayoni  sekin  rivojlanib, 

birinchi  belgilar  20–30  daqiqadan  so‘ng,  ba’zida  undan  ham  kech 

paydo  bo‘la  boshlaydi.  Bunda  birinchi  belgi  zahar  tekkan  joyda 

etning  titrashi  hisoblanadi.  Umumiy  zaharlanishga  xos  bo‘lgan 

mushaklarning  tortishishi  esa  kuchsiz  bo‘ladi  yoki  umuman 

kuzatilmaydi. Zaharlanishning asosiy belgilari markaziy asab tizimi 

faoliyatining  susayishi  bilan  bog‘liq  belgilar  hisobanadi.  Bronxlar 

spazmi  va  mioz  kuchsiz  rivojlanadi  yoki  butunlay  aniqlanmaydi. 

Nafas va yurak-tomir tizimidagi buzilishlar to‘satdan yuzaga keladi. 

Odatda, bundan oldin yuz beradigan mushaklarning tortishish holati 

kuzatilmaydi. O‘lim nafasning falajlanishi oqibatida yuzaga keladi.

Fosfororganik  zaharli  moddalar  organizmga  oshqozon  orqali 

tushganida oshqozon-ichak faoliyati bilan bog‘liq belgilar, xususan, 

oshqozon  sohasida  og‘riq,  ko‘ngil  aynishi,  qusish,  ich  ketishi 

yuzaga  chiqadi.  Zaharlanishning  boshqa  belgilari  zaharli  modda 

organizmga  so‘rilishi  barobarida  paydo  bo‘ladi.  Oshqozon-ichak 

tizimidagi  bunday  funksional  buzilishlar  uzoq  muddat  davomida 

saqlanib qolishi mumkin. Zaharlanish oqibati markaziy asab tizimi, 

nafas va yurak-tomir tizimi markazlarining qanchalik darjada izdan 

chiqishiga bog‘liq bo‘ladi.

Jarohatga  zaharli  modda  tushishi  natijasida  rivojlanadigan 

zaharlanish  eng  xavfli  zaharlanish  hisoblanadi.  Bunda  bir  necha 

soniya  ichida  zahar  tushgan  joyda  etning  titrashi,  keyin  zaharning 

organizmga  so‘rilishida  kuzatiladigan  belgilar  paydo  bo‘ladi. 

Bunday zaharlanish yomon oqibatga (o‘limga) olib keladi. Chunki, 

zaharlanish jarayoni juda tez kechadi.