Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Fosfororganik moddalarga qarshi ziddi zahar. Bunday zaharli 

moddalarga qarshi ziddi zaharlar ikki guruhga bo‘linadi.

1.  Xolinoreaktiv  tizimga  qarshi  ta’sir  ko‘rsatuvchi  xolinolitik-

lar  – atropin, amizil, metatsin, benzogeksoniy, pentamin;

2.  Zaharli  modda  ta’sirida  faoliyati  neytrallashgan  fermentlarni 

faollashtiruvchi  ta’sirga  ega  bo‘lgan  xolinesteraza  reaktivatorlari  – 

alloksim, dipiroksim, dietiksim.

Ularning har ikkalasini birgalikda qo‘llash yaxshi samara beradi. 

Faqat bunda atropinning miqdorini bir necha barobarga kamaytirish 

lozim  bo‘ladi.  Yengil  zaharlanishlarda  ulardan  bittasini  qo‘llash 

kifoya qiladi.

Ziddi  zaharlar  qancha  erta  qo‘llanilsa  (10–15  daqiqa  ichida), 

shuncha  samarali  bo‘ladi.  Atropin  zaharlangan  odamga  yaxshi, 

sog‘lom  odamga  aksincha  ta’sir  ko‘rsatadi  (e’tiborning,  jismoniy 

faollikning susayishi, ba’zi reaksiyalarning qiyinlashishi, eyforiya). 

Shuning  uchun  ularni  zaharlanish  belgilari  paydo  bo‘lgandagina 

qo‘llash lozim.

Davolash.  Davo  choralari  samarali  bo‘lishi  uchun  jabrlanuvchi 

ma’lum  sanitar-gigiyenik  sharoitga  ega  bo‘lishi,  yetarli  darajada 

sifatli  ovqatlantirilishi,  reanimatsiya  sharoitida  davolanishi  lozim. 

Chunki,  har  lahzada  mushaklarning  tortishishi,  bronxlarning 

spazmi  takrorlanib  qolishi  mumkin.  Yengil  va  o‘rtacha  darajada 

---

36

zaharlanganlar  ham  tibbiyot  xodimlari  nazorati  ostida  bo‘lishlari 

kerak. 

Zararlanish  o‘chog‘ida  birinchi  yordam  bir-biriga  va  o‘z-o‘ziga 

yordam tarzida olib borilib, u o‘z ichiga zahar tekkan joyni tozalash, 

gazniqob kiydirish, jabrlanuvchini toza hududga olib chiqish, imkoni 

bo‘lsa ziddi zahar yuborish kabi tadbirlarni oladi.

Birinchi shifokor yordami zudlik bilan gazniqobni yechish, kiyim 

va  boshqa  vositalardan  zaharli  modda  qayta  so‘rilishining  oldini 

olish,  og‘iz  bo‘shlig‘i,  burun,  tomoqlarni  so‘lak  va  qusuqlardan 

tozalash,  ziddi  zahar  (atropin),  yurak-tomir  tizimiga  ta’sir  qiluvchi 

(kordiamin),  tortishishlarga  qarshi  (barbamil)  dorilar  yuborish, 

kislorod berish, zarur holatlarda sun’iy nafas berishlarni o‘z ichiga 

oladi.