Sh. Abdullayeva I f. d., prof

66-jadval. 
Kichik tijorat banklari faoliyatining reyting baholari 
Bank nomi 
Yakuniy reyting ball 
“Davr bank” 
63,86 
“Universalbank” 19,26 
“Turkistonbank” 12,07 
“Samarqandbank” 1,41 
Banklarning umumiy aktivlari va aksiyadorlik kapitalining yuqori 
sur’atlarda o‘sishiga qaramasdan, banklar faoliyatining rentabellik 
ko‘rsatkichlari ijobiy dinamikasi ko‘zatilmoqda. Banklarning sof foydasi 
o‘tgan yilning shu davrga nisbatan 91,3 foizga o‘sdi. 2007-yilning 
birinchi yarim yillik yakunlari bo‘yicha banklar ustav kapitali 
rentabelligining o‘rtacha qiymati 63,1 foizni, umumiy kapital 
rentabelligi 22,4 foizni, jami aktivlar rentabelligi 4 foizni tashkil qildi. 
Shunday qilib, respublikamiz tijorat banklari, umuman, bank tizimi 
yildan-yilga jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda, ular o‘rtasida haqiqiy 
raqobat muhiti vujudga kelyapti. Buning natijasida tijorat banklarining 
o‘z mijoziga xizmat ko‘rsatish darajasi oshib boryapti, ularga yanada 
ko‘p yangi xizmat turlari ko‘rsatilishi taklif qilinyapti. Bu holatni 
reytingda qatnashib, o‘z axborot erkinliklarini namoyish qilayotgan 
banklar misolida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. 
[310]
. Hozirgi vaqtda banklarning umumlashtirilgan reytinglarini 
aniqlashning tan olingan bir qancha usullari mavjud.
Yuqorida ko‘rib chiqqanimizdek, AQShda «CAMEL» tizimidan 
foydalaniladi. Unga ko‘ra tijorat banki faoliyati besh balli tizim bo‘yicha 

---

486
baholanadi. Raqamli reytinglar, kapital, aktivlar sifati, boshqaruv, foyda 
ko‘rish va mijozlar tahlili asosida beriladi. Ana shu besh ko‘rsatkich 
«CAMEL» reytingi deb atalgan yagona ko‘rsatkichga jamlanadi. Bu 
xilda reytingni aniqlashga bank ishonchliligining asosiy mezoni sifatida 
qaralib, u bank nazorati organlari uchun mo‘ljallangan, ammo 
matbuotda ochiq e’lon qilinmaydi. 
Rossiyada har bir reyting muassasasi (bank axborot agentligi, 
«Kommersant – Daily» ekspert guruhi, Orgbank, «PAKK» firmasi, 
«Reyting» axborot markazi, Moliyaviy axborot tahliliy markaz) o‘z 
umumlashtiruvchi usuliga ega. Ular muayyan moliyaviy 
ko‘rsatkichlarga asoslangan bo‘lib, banklar ishonchliligini baholashda 
ayrim ko‘rsatkichlar ahamiyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar to‘plami, 
soni va salmoq koeffitsiyentlarini taqsimlashda bir-biridan farqlanadi. 
So‘ngra muayyan ko‘rsatkichlar yig‘indisi sifatida har bir bank 
ishonchliligining jamlanma ko‘rsatkichi chiqariladi. Mustaqil agentliklar 
tomonidan aniqlanadigan Rossiya banklarining shunday reytinglari 
ochiq matbuotda e’lon qilib boriladi. 
O‘zbekiston banklarining muayyan reytinglari mamlakat bank 
tizimi xususiyatlarini albatta hisobga olishni talab qiladi. «Axbor-
reyting» agentligi mutaxassislari G‘arb va Rossiya nazariyotchi-
amaliyotchilari tomonidan ishlab chiqilgan uslublardan farqli o‘laroq 
o‘zlarining umumlashtirilgan reytinglarini aniqlash usulini, ya’ni 
respublikaning o‘ziga xos rivojlanishini inobatga olgan holda 
qo‘llaniladigan usulni ishlab chiqdilar. 
Ushbu usulning mohiyati quyidagidan iborat. Eng avvalo banklar 
balanslariga asoslanib, mutlaq moliyaviy ko‘rsatkichlar aniqlanadi (67-
jadval).