Sh. Abdullayeva I f. d., prof

aktiv va passivlar
tarkibiy tuzilishining muvofiqlik darajasiga 
bog‘liq. Bank tomonidan likvidlikni yetarli darajada saqlab turish foyda 
olishga qaratilgan harakat bilan muvozanatlashgan holda amalga 
oshirilishi darkor, ya’ni ko‘proq foyda olish maqsadida aktivlarning
 
samarasiz joylashtirilishi likvidlik holatining yomonlashuviga olib 
keladi. 
Aktiv va passivlarni boshqarish sifati 
bankning pul fondlarini 
tashkil etish, ular narxlarini shakllantirish va joylashtirish jarayonlariga 
taalluqlidir. Ushbu jarayon asosan balans hisobotida aks ettiriladi. Aktiv 
va passivlarni boshqarishning eng maqbul yo‘li qisqa muddatli 
likvidlikni past bo‘lgan instrumentlarga joylashtirish orqali yuqori foyda 
olish orasidagi muvozanatni ta’minlashdan iborat. 
Depozitlar bazasi 
holatiga, ya’ni depozitlarning doimiyligiga jahon 
amaliyotida juda katta ahamiyat beriladi. Bundan tashqari, likvidlikni 
tahlil qilishda banklarning tashqi manbalarga chiqish imkoniyatlari 
alohida o‘rin tutadi. Ayniqsa, likvidlikni baholashda aktivlarning 
naqdlikka aylanish darajalari ham tahlil qilib chiqiladi. 
Shuni ta’kidlash lozimki, likvidlik darajasi bankning likvidlik 
holatini to‘laligicha yoritib bera olmaydi va unga umumiy bahoning bir 
qismi sifatida qaraladi. Shunday ekan, likvidlik koeffitsiyenti boshqa 
ko‘rsatkichlar bilan qiyoslangan va to‘ldirilgan holda tahlil qilinishi 
maqsadga muvofiq. 
Likvidlik holati tekshiruvining yakuniy bosqichlarida bank 

---

482
tomonidan qonunchilikning buzilish holatlari ro‘yxati tuzilishi hamda 
ularga tegishli qonun va nizomlar ilova qilinishi ko‘zda tutiladi. 
[308]
. CAMEL tizimining yuqoridagi to‘rtta ko‘rsatkichi aniqlan-
ganidan so‘ng mazkur reyting tizimining beshinchi baholash ko‘rsat-
kichi – 
menejment
, ya’ni bankni boshqarish darajasi tahlil etiladi. Bu 
ko‘rsatkich bank ishonchliligini baholashning oxirgi ko‘rsatkichidir. 
Mazkur ko‘rsatkich oldingi ko‘rsatkichlar natijalariga bog‘liq 
bo‘ladi. Chunki kapitalning yetarliligi, aktivlar sifati, daromadliligi va 
yuqori likvidlik darajasiga ega bo‘lgan banklarning, xususan, menejment 
ham yuqori bo‘ladi. Bunda: 
kadrlarning bilim darajasi; 
me’yoriy hujjatlarga amal qilinishi; 
bank, kadr, kredit, investitsiya, foiz siyosatlarining mukammalligi 
va to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligi tahlil qilinadi. 
Bankni boshqarish darajasi ko‘pincha bank siyosatining qay 
darajada maqsadga muvofiq shakllantirilganligi, uning yozma ravishda 
belgilangan tartibda hujjatlashtirilganligi va unga rioya qilinishi bilan 
xarakterlanadi. Ma’muriyat faoliyatiga baho berishda esa quyidagilarga 
alohida e’tibor beriladi: 
sardorlik va rahbarlik qilish qobiliyati; 
bank faoliyati qoidalariga rioya qilish darajasi; 
o‘zgaruvchan vaziyat va holatlarda to‘g‘ri qarorlarni qabul qila 
olish va unga tez moslasha olish qobiliyati; 
muvaffaqiyat qozonish; 
bank xizmatlariga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga 
intilish va boshqa ko‘rsatkichlar. 
Shunday qilib, bankni boshqaruv sifati bank rahbariyati tomonidan 
olib borgan siyosatning samaradorlik darajasini ifodalovchi ko‘rsatkich 
bo‘lib, qator omillar va ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi.