Mavzu: Moliaviy natijalar va rentabellik tahlili

Mavzu: Moliaviy natijalar va rentabellik tahlili

Raxmonov Azizbek

Rentabellik - (nem. rentabel — daromadli, foydali) — korxona yoki tadbirkorlikning daromaddorligi, samaradorligi; mikroiqtisodiy miqyosdagi iqtisodiy faoliyatning samaradorligi. Korxona yoki tadbirkorlik faoliyatining moliyaviy natijalarini baholashda qoʻllaniladigan asosiy koʻrsatkich.

• Rentabellik - (nem. rentabel — daromadli, foydali) — korxona yoki tadbirkorlikning daromaddorligi, samaradorligi; mikroiqtisodiy miqyosdagi iqtisodiy faoliyatning samaradorligi. Korxona yoki tadbirkorlik faoliyatining moliyaviy natijalarini baholashda qoʻllaniladigan asosiy koʻrsatkich.
• Rentabellik tahlilning maqsadi - moliaviy natijalarni ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimini . Ularning ‘ Moliaviy natijalar to’g’risidagi xisobot’da ifodalanishini , xar bir ko’rsatkichning aniqlanish yo’llarini, moliaviy natijalarning umumlashgan ko’rsatkichlari tahlilini yoritishdan iborat.
• Rentabellik tahlilning vazifalari :

- moliaviy natijalarni ifodalovchi barcha ko’rsatkichlarning to’g’ri aniqlanganligini tekshirish.

- moliaviy natijalarni ifodalovchi ko’rsatkichlarning hisobot davridagi o’zgarishiga baho berish.

- moliaviy natijalarni ifodalovchi ko’rsatkichlarning har biriga ta’sir qiluvchi omillarni belgilash va ularni tasirini baholash va boshqa vazifalar

Moliaviy natijalarni xarakterlovchi elementlar

- Daromad

- Xarajat

- Foyda

- Zarar

Xo’jalik yurituvchi subyektlar tomonidan ularning xo’jalik faoliyatini amalga oshirish natijasida olinadigan daromadlarihisobotga quyidagi asosiy bo’limlar bo’yicha kiritiladi:

• Xo’jalik yurituvchi subyektlar tomonidan ularning xo’jalik faoliyatini amalga oshirish natijasida olinadigan daromadlarihisobotga quyidagi asosiy bo’limlar bo’yicha kiritiladi:
• Sotishdan olingan sof tushum
• Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar
• Moliaviy faoliyatdan olingan daromadlar
• Favqulodda daromadlar

Favqulodda foyda

Favqulodda foyda moddalari – bu qo’lda tutilmagan, tasodifiy tusga ega bo’lgan, hodisa yoki xo’jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyati doirasidan chetga chiqadigan tusdagi operatsiyalar natijasida paydo bo’ladigan va olinishi kutilmagan foydalar. Bunga daromadlarning favqulodda moddalari yoki asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar bo’limida aks ettirilishi kerak bo’lgan o’tgan davrlardagi foyda kirmaydi.

Moliaviy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili

Moliaviy faoliyatdan olingan natija korxona faoliyat natijaviyligining alohida xisob qaytori sifatida tarkiblanadi va tahlil etiladi. Moliaviy faoliyatdan olingan foyda va zararlar korxonaning fond bozori, moliya bozoridagi faoliyatidan keladigan natijalarni o’z ichiga oladi.Moliaviy faoliyatdan olingan daromadlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin .

Masalan , boshqa korxonalar faoliyatida hissali qatnashishdan olingan daromadalar, valyuta mablag’larining kurs o’zgarishidan olingan daromadlar , boshqa korxonalarga ,sho’ba va uyushma korxonalarga berilgan qarzlar bo’yicha olingan daromadlar , foizlar bo’yicha olingan va to’langan daromadlar , aksiyalar bo’yicha olingan dividentlar summasi va boshqalar kiradi.

Masalan , boshqa korxonalar faoliyatida hissali qatnashishdan olingan daromadalar, valyuta mablag’larining kurs o’zgarishidan olingan daromadlar , boshqa korxonalarga ,sho’ba va uyushma korxonalarga berilgan qarzlar bo’yicha olingan daromadlar , foizlar bo’yicha olingan va to’langan daromadlar , aksiyalar bo’yicha olingan dividentlar summasi va boshqalar kiradi.

Sof foyda va uning uzgarishini omilli tahlili

Bozor munosabatlari sharoitida har bir xo’jalik subyekti o’z faoliyati natijasida sof foydaga erishishni ko’zlaydi.

Shu sababli ham sof foyda miqdorini o’rganish va unga ta’sir etuchi omillarga baho berish korxona samaradorligini oshirishga olib keladi. Korxona ixtiyorida qoladigan va uni erkin taasurufidagi foyda sof foyda deyiladi.

Korxona sof foydasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin:

• mahsulot, ish xizmatlarni sotish hajmining o’zgarishi
• Mahsulot, ish xizmatlar bahosining o’zgarishi
• Mahsulot, ish va xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarishi
• Davr xarajatlarining o’zgarishi
• Moliaviy foaliyatdan olinadigan foyda va zararlarning o’zgarishi
• Favqulodda foyda va zararlar o’zgarishi