Say d u lla m irzayev

30 B atafsil m a ’lum ot olish uchun « 0 ‘zb ek iston ad ab iyoti va sa n ’ati»
gazetasining 1990-yil 24-avgust sonida e ’lon qilingan m aqolaga qarang.
131

---

aytganda, asar konflikti ham, sujeti ham xarakter (obraz) 
yaratishga to ‘liq bo‘ysundirilgan. «Boy ila xizmatchi» dramasi 
til va uslub jihatidan ham yuksak san’at asaridir. U nda dialog 
va monologlar puxta-pishiq, sermazmun va ixcham, go‘zal va 
obrazli qilib yaratilgan. Fikrni qisqa va lo'nda, obrazli va ta ’sirli 
q ilib ifo d a la s h d a xalq m a q o lla ri, h ik m a tli s o ‘z lar va 
q o ‘shiqlardan, sa’j san’atidan o ‘rinli foydalanilgan. Personajlar 
tili ustalik bilan mdividuallashtirilgan.
H am zaning «B urungi q ozilar yoki M aysaraning ishi» 
k o m ed iy asi 1926-yilda yozilgan b o ‘lsa-d a, asarn in g asl 
q o ‘!yozmasi 1939-yilda topildi. Folklor m ateriallari asosida 
y aratilg a n bu sa tirik kom ediyada m a ’naviy buzuqlik va 
axloqsizlik hajv ostiga olinib, pok sevgi, vafodorlik ulug‘lanadi. 
K omediyada k o ‘rsatilishicha, insonlik qiyofasini yo‘qotgan 
qozi, m ufti va a ’lam dom la C ho ‘pon nomli kam bag‘al bir 
yigitning xotini — Oyxonga «oshiq» b o ‘lib qoladilar va o ‘z 
niyatlariga у etish yo‘lida sharmandalarcha harakat qiladilar.
Komediya sujeti dono va tadbirkor xotin — Maysaraning 
ana shu soxta «oshiq»larni hajviy vaziyatga tushirib, sharmandayu 
sharmisor qilishi asosiga qurilgan. Maysara o ‘z kelini Oyxonga 
ko‘z olaytirgan Qozi domla, qozining o ‘g‘li Hidoyat mahsum, 
mulla R o ‘zi a ’lam kabi shariat peshvolarini va m ansabdor 
shaxslarni tuzoqqa ilintirish m aqsadida hiyla ishlatadi. Bir 
«oshiq»ning Oyxon umidida Maysara xonadoniga kirib o‘tirishi 
bilanoq ikkinchi «oshiq»ning darvozani taqillatishi asarda komik 
vaziyat — kulgili holatni yuzaga keltiradi. Nihoyat Cho‘pon 
ta ’qibidan qo‘rqqan «oshiqlar» sharmandali holatga tushishadi: 
ular fosh bo‘lishdan qutulib qolish uchun chirog'poya bo'lish, 
mol terisini yopinish, ayol kiyimini kiyish kabi m asxarali 
shartlarga rozi bo‘ladilar. Qozini beshikka belaydi. Voqea oxirida 
Qozi: «H ar qan ch a gunohni xudoyim kechirar edi. Endi 
kechiringlar. Odamlar qatorida qolurlik holimiz qolmadi. Bizning 
qo‘l-oyoqlarimizni bo‘shating, tog‘lar orasida bir umr yuraylik»,
— deyishga majbur bo‘ladi.
Dram aturg komediyada hayotiy konflikt va qiziqarli sujet 
asosida yorqin va jonli obrazlar yaratishga muvaffaq bo ‘lgan. 
K om ediyada Oyxon va C h o ‘pon vafo va sad o qat timsoli,
132

---

Maysara topqirlik, tadbirkorlik va donolik ramzi, Qozi domla, 
m ulla R o ‘zi, H id o y at esa nop ok lik , axloqiy buzuqlik va 
ikkiyuzlamachilik timsoli sifatida gavdalanadilar.
Asarda, xususan, M aysara, M o‘llado‘st, Qozi dom la va 
H idoyatxon obrazlari ju d a m uvaffaqiyatli chiqqan. Bosh 
qahramon Maysara — dono, ziyrak, tadbirkor, mehribon ayol. 
Bu obraz orqali xotin-qizlarning aqlu farosatda, mardlik va 
tadbirkorlikda har qanday dono erkaklardan qolishmasliklari 
ochib beriladi, xotin-qizlar ulug‘lanadi.
K om ediyaning m ashhur va xalqqa m anzur b o ‘lishida 
M ulla d o ‘st obrazining xizm ati ju d a k atta. M u llad o ‘st — 
original, xushchaqchaq va jonli obraz. M ullado‘st mehnat qilib 
rohat k o ‘rm agan, adolatsiz kim salarning aybi bilan behad 
iztirob chekkan zahmatkash kishidir.
M ullado‘st qozi va muftilarning razil ishlarini ko‘p ko‘rgan. 
Shu sababli ulardan ixlosi qaytgan. U: