Самиғов н. А. Бино

5.5-расм. Айланма хумдон

1. 
   хомашѐ аралашмаси (шихта); 2-иссиқ газлар; 3-айланма хумдон; 4- иссиқлик алмашинишини яхшилайдиган занжирли осмалар; 5-ҳаракатга келтирувчи қурилма; 6-хумдоннинг сувли совитиш зонаси; 7-аланга; 8- форсунка воситасида ѐқилғи юбориш; 9-клинкер; 10-совитгич; 11-таянчлар.
   

Хумдоннинг узунлиги 150-185-230м, диаметри 4-5-7м бўлади ва 3,5-4⁰ қияликда ўрнатилиб, марказий ўқ атрофида минутига 0,5 дан 1,4 мартагача айланиб туради. Шлам юқори қисмдан солиниб, пастки қисмга қараб ҳаракатланади. Пастки қисмдан газ ѐки кўмир кукуни ҳаво билан бирга ѐқилади ва 1500⁰С гача ҳарорат ҳосил қилинади.

Хумдон ичидаги жараѐнлар шартли равишда ҳароратга қараб олтига бўлинади:

1. 
   буғланиш зонасида шлам таркибидаги механик боғланган сув 70 дан 200⁰С ҳароратгача қиздирилганда чиқиб кетади. Қуритилган материал йирик бўлакларда бўлиб, хумдоннинг айланиши туфайли деворларга урилиб майдаланади;
   
2. 
   иситиш зонасида ҳарорат 200 дан 700⁰С гача кўтарилади. Бу зонада органик аралашмалар ѐниб кетади, кимѐвий боғланган сув (кристаллкимѐвий) йўқотилади ва сувсиз каолинит Al₂O₃^.2SiO₂ ҳосил бўлади.
   

Шуни таъкидлаш зарурки, 1 ва 2 зонада клинкер куйдиришга тайѐрланади ва бу жараѐнлар хумдоннинг 50-60% узунлигини ташкил қилади;

3. 
   декарбонизация зонасида ҳарорат 700 дан 1100⁰С гача бўлиб калций ва магний карбонатлар диссоциацияланади ва калций оксиди кўп миқдорда эркин ҳолда ҳосил бўлади. Диссоциация жараѐни эндотермик бўлгани учун бу зонада жуда катта иссиқлик миқдори ютилади.
   

Бу зонада гилтупроқдан Al₂O₃, SiO₂ ва Fe₂O₃ каби эркин оксидлар ҳосил бўлади ва улар СаО билан бирикиб қаттиқ ҳолатда 3CaO^.Al₂O₃^.Fe₂O₃ ва 2CaO^.SiO₂ каби юқори тартибли минералларни ҳосил қилади;

4. 
   экзотермик жараѐнлар зонасида ҳарорат 1100 дан 1250⁰С гача бўлади. Бу зонада қаттиқ фазали реакциялар натижасида 4СаО^.Al₂O₃^.Fe₂O₃ ва 2CaO^.SiО₂ каби юқори тартибли минераллар ҳосил бўлади. Бу экзотермик реакциялар натижасида ҳарорат 150-200⁰С га кўтарилади ва бу жараѐн хумдоннинг 5-7% узунлигида юз беради;
   
5. 
   пишириш зонасида ҳарорат 1300 дан 1450⁰С гача кўтарилиб яна 1300⁰С ҳароратгача қайтади. Бу зонада ҳосил бўлган минераллар қисман эрийди, қайта бирикиб 3СаО^.SiO₂-асосий минерал ҳосил бўлади. 1450⁰С ҳароратда 2CaO^.SiО₂ ва СаО бирикиб алитни ҳосил қилади ва клинкер таркибида эркин ҳолатдаги СаО 0,5-1% атрофида қолади. Эриган минераллар хумдон деворларида тўхтовсиз думалагани учун соққачалар ҳосил бўла бошлайди. Бу зонада ҳароратнинг 1300⁰С гача пасайиши эритманинг кристалланишига ва 3CaO^.Al₂O₃, 4СаО^.Al₂O₃^.Fe₂O₃ ва MgO ларнинг ҳосил бўлишига олиб келади;
   
6. 
   совитиш зонасида клинкер ҳарорати1300 дан 1000⁰С гача пасаяди ва C₃S, C₂S, C₃A, C₄AF ва MgO (периклаз) лар ҳосил бўлади.
   

Клинкер хумдондан тўқ кулрангида ѐки кўкимтир кул рангидаги соққачалар кўринишида чиқади. Клинкер панжарали, рекуператорли ва бошқа турдаги совитгичларда 1000 дан 100-200⁰С ҳароратгача совитилади. Клинкерни тиндириш учун бир-икки ҳафта оралиқ омборларда сақланади.