Самиғов н. А. Бино

Пўлат турлари ва хоссалари

Пўлат структурасини ва хоссаларини модификациялаш. Пўлат конструкцияларни таъмирлаш тизимида ишлатилганда, эксплуатация шароитини ҳисобга олиш керак. Ҳарорат, намлик ва муҳитнинг ўзгариши пўлатнинг хоссаларига салбий таъсир этади. Бундай шароитларда пўлат занглаши, эскириши, пластиклиги камайиши ѐки кўпайиши ва чарчаши мумкин. Ушбу холатларни бартараф этиш учун пўлат таркиби ва хоссаларини қуйидаги усулларда модификацияланади:
-Суюқланган пўлатга карбидлар, нитридлар, оксидлар (Сr₂О₃; Fe₂O₃; Al₂O₃ ва ш.к.) киритиш;
-Легирловчи элементларни киритиш;
-Термик ва термомеханик усулларда пўлатга ишлов бериш.
Пўлат таркиби модификацияланганда структураси созланади, ички зўриқиш камаяди, мустаҳкамлик ва коррозияга чидамлилик ошади.
Легирловчи элементлар конструктив пўлат таркибига: Сr-0,8-1,1%; Ni- 0,5-4,5%; Si-0,5-1,2%; Mn-0,8-1,8% миқдорларда киритилади. Пўлат таркибини легирлаш учун ванадий, молибден, титан ва бошқа элементлар ҳам жуда оз миқдорда қўшилиши мумкин. Легирловчи элементлар пўлатда
майда донадор структура ҳосил қилади ва шу билан бирга пўлат хоссаларини кескин яхшилайди. Пўлатга термик ва термомеханик ишлов бериш самарали ва кенг тарқалган усулдир. Пўлатга термик ишлов бериш усуллари қуйидагилар: тоблаш, бўшатиш, юмшатиш ва нормаллаш.
Тоблаш – пўлатни 800-900⁰С гача қиздириш ва сув ѐки мойда тез совитишдан иборат. Пўлат тобланганда қаттиқлиги ва мустаҳкамлиги ортади, лекин зарбий мустаҳкамлиги камаяди.
Бўшатиш – пўлатга термик ишлов беришнинг охирги операцияси бўлиб, унинг хусусиятларини яхшилайди. Тобланган пўлатни 200-350⁰С гача аста-секин қиздириш, бу ҳароратда сақлаб туриш ва ҳавода аста-секин совутишга бўшатиш дейилади. Бўшатишда пўлатда ҳосил бўлган ички зўриқиш камаяди ва бузилишга қаршилиги ошади.
Юмшатиш – пўлатни маълум ҳароратгача қиздириш, бу ҳароратда сақлаб туриш ва печда аста-секин совитишдир. Бу жараѐнда пўлатнинг қаттиқлиги камаяди, қовушоқлиги ортади.
Нормаллаш – пўлатни юмшатишнинг бир усули бўлиб, уни тобланиш ҳароратидан паст ҳароратгача қиздирилади, бу ҳароратда сақлаб турилади ва ҳавода совитилади. Пўлат нормаллаштириш жараѐни натижасида қаттиқлиги, мустаҳкамлиги ва зарбий мустаҳкамлиги ортади.