Samarqand veterinariya meditsina

Z IMr
MK =
Z MMr

№	Ko’rsatkichlar	Yillar			2018 yilda 2016 yilga nisbatan o’zgarish
		2016	2017	2018	+/-	%
1	Fermer xo’jaliklari a’zolari	7389	7688	8856	1467	119,9
	Sh.j.: xotin-qizlar	2616	2798	2869	254	109,7
2	Doimiy ishchilar	4581	4843	5579	998	121,8
3	Yollanma ishchilar	2808	2845	3277	469	116,7
4	Rahbar xodimlar	1634	1710	1764	130	108,0

*Manba: Payariq tuman qishloq xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari.

1. 
   jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, fermer xo’jaliklari a’zolari soni 8856 kishi bo’lib, 2016 yilga nisbatan 1467 kishi yoki 19,9 foizga ko’paygan. Ishchilar tarkibida doimiy ishchilar soni 998 kishiga ko’payganligi va yollanma ishchilarning 469 kishiga ko’paygani kuzatildi.
   

13

3. 
   Moddiy-texnika resurslari va xojaliklarining ular bilan ta'minlanganlik holati tahlili
   

Hozirgi kunda mamlakatimiz fermer xo’jaliklari oldida to’rgan dolzarb muammolardan biri bu ularda moddiy-texnika resurslarining yetishmasligi hisoblanadi. Qishloq xo’jaligini moddiy-texnika bazasi deganda, qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan barcha mehnat vositalari va mehnat buyumlari yig’indisiga tushuniladi. Uning tarkibiga yer resurslari, ishlab chiqarish imoratlari, inshoatlari, qishloq xo’jaligi mashinalari va jihozlari, transport vositalari, mahsuldor va ishchi hayvonlari, ko’p yillik daraxtlar, suv resurslari, urug’lik, chorva ozuqalari, neft mahsulotlari, o’g’it, kimyo vositalari va boshqalar kiradi. Qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasi xalq xo’jaliginiig boshqa tarmoqlaridan bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:
Birinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasida yer asosiy rol o’ynaydi. Qishloq xo’jaligi asosiy ishlab chiqarish vositalarining rivojlanishi bevosita yerdan qay darajada foydalanishga bog’liq. Yerning unumdorligi hap xil bo’lib, mahsulot birligi ychyn har xil miqdorda xarajat sarflanadi. Bu esa har xil unumdorlikka ega bo’lgan yerlarda bir xil miqdorda asosiy va aylanma vositalarga ega bo’lish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Ikkinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasi har doim tabiiy sharoitlar ta’sirida bo’ladi. Qishloq xo’jaligi hududiy xarakterga ega bo’lib, har bir hududda tuproq - iqlim sharoitlari har xil bo’lishi tufayli har xil sistemadagi mashinalardan foydalanishga to’g’ri keladi. Shuning uchun hududlarda va hududlar ichidagi xo’jaliklarda moddiy-texnika bazasining tarkibi ham har xil bo’ladi.
Uchinchidan, qishloq xo’jaligida ish davri bilan ishlab chiqarish vaqti bir biriga mos kelmasligi tufayli, ishlab chiqarish mavsumiy xususiyatga ega bo’lib, bu moddiy-texnika vositalaridan unumli foydalanishga salbiy ta’sir etadi. Ishlab chiqarish mavsumiy bo’lishi zahira urug’lik, ozuqa, yoqilg’i moylash materiallari va boshqalarga ega bo’lish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
To’rtinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasining bir qismi jonli organizm (ishchi hayvonlar, mahsuldor mollar, parrandalar, ko’p yillik daraxtlar va hokazo)lardan iborat bo’lib, ulardan samarali foydalanish uchun ma’lum ishlab chiqarish vositalariga ega bo’lmoqlik kerak.
Beshinchidan, qishloq xo’jaligi taraqqiy etgan transport xizmati, sifatli yo’l qurilishini amalga oshirish, qishloq xo’jaligi texnikalarini ta’mirlash va saqlash ko’p miqdorda sarflar qilishni taqozo etadi,
Mehnat predmetlariga ta’sir ko’rsatib, mahsulot ishlab chiqarishda odamlar tomonidan foydalaniladigan hamma buyumlar mehnat vositalari (qurollari) deyiladi.
Har bir qishloq xo’jalik korxonasining fondlar bilan ta’minlanganligi ishlab chiqarishning to’g’ri va soz olib borilishi garovidir. Shu bois, biz ham tadqiqotimiz ob’yekti bo’lgan Samarqand viloyati xo’jaliklari moddiy-texnika resurslari o’zgarishi tahlil etildi (2.3.1-jadval).


14

Asosiy vositalarning guruhlari	Asosiy vositalarini qiymatini ular xarid qilingan (tayorlangan, qurilgan) davrlar bo’yicha qayta baholash koeffitsiyentlari
	2002-2008 yil	2009 yil	2011 yil
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish binolar	1,087	1,109	1,002
Inshoatlar	1,087	1,109	1,002
Uzatma qurilmalar	1,142	1,165	1,014
Mashina va asbob-uskunalar:
Quvvat mashinalari va uskunalari	1,105	1,128	1,013
Ishchi mashinalar va asbob- uskunalar	1,105	1,128	1,013
Asboblar va laboratoriya asbob- uskunalari	1,105	1,128	1,013
Hisoblash texnikasi	1,000	1,000	1,000
Boshqa mashina va asbob- uskunalar	1,105	1,128	1,013
Transport vositalari:
Yengil avtomobillar	1,132	1,156	1,008
Boshqa transport vositalari	1,103	1,126	1,012
Asbob uskunalar	1,098	1,120	1,020
Ishlab chiqarish va xo’jalik inventari (mebelsiz)	1,098	1,120	1,020
Boshqa asosiy vositalar	1,083	1,106	1,018

1. 
   jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki 2011 yilda asosiy vositalarning qayta baholash qiymatlari kamaygan. Shuningdek, asosiy vositalar tashkilot yoki korxonalarning balansdagi turar joy ob’yektlari, ularni qayta baholash bo’yicha boshqa me’yoriy hujjat mavjud bo’lmagan taqdirda 1,000 koeffitsiyenti bilan qayta baholanadi.
   

Qishloq xo’jaligini moddiy-texnika bazasi deganda, qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan barcha mehnat vositalari va mehnat buyumlari yig’indisiga tushuniladi. Uning tarkibiga yer resurslari, ishlab chiqarish imoratlari, inshoatlari, qishloq xo’jaligi mashinalari va jihozlari, transport vositalari, mahsuldor va ishchi hayvonlari, ko’p yillik daraxtlar, suv resurslari, urug’lik, chorva ozuqalari, neft mahsulotlari, o’g’it, kimyo vositalari va boshqalar kiradi. Ayni paytda ASMda foydalanilayotgan ishlab chiqarish fondlari jami xalq xo’jaligi fondlarining 35­40% tashkil etadi. Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish fondlari jamoa mehnatining jamg’arilishi bir yo’la to’la aylanish — ya’ni ularni pul shaklidan moddiylashgan buyum shakliga, moddiylashgan buyum shaklidan tovar shakliga,


15

№	Tumanlar	Jami texnikalar soni	Shundan, soni
			chopiq traktori	Transport texnika	o’rim- yig’im kombaynlari	Boshqa texnikalari
1	Payariq	1415	374	233	15	793
	Viloyatda	12509	2193	1494	128	8694

*Manba: O’zbekiston Respublikasi Fermerlar Kengashi Samarqand viloyati filiali ma’lumotlari.

2. 
   jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Samarqand viloyati fermer xo’jaliklari ixtiyorida jami 12509 dona texnika mavjud bo’lib, ularning 2193 donasi - chopiq traktorlari, 1494 donasi - transport texnikalari, 128 donasi - o’rim-yig’im kombaynlari va 8694 donasi - boshqa texnikalardir. Payariq tumanida mavjud texnikalar soni 273 tani tashkil etmoqda.
   

16

3.