Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi «moliyaviy investitsiyalarning auditi»

II bob. Moliyaviy investitsiyalarning auditining amaliy jihatlari va uni 

yaxshilash yo’llari 

2.1. Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarning auditi. 

Har qanday faoliyat, xususan auditorlik faoliyati ham samarali bo‘lishi 

uchun dastavval, uning puxta va aniq rejasi yoki dasturini tuzish lozim. Ularning

mazmuni qo‘yilgan maqsad va uni bajarish uchun belgilangan aniq vazifalardan 
kelib chiqadi.
Investitsiyalar auditini rejalashtirish chog‘ida auditorlik tashkiloti tomonidan 
qo‘llaniladigan me’yorlar №3 «Auditni rejalashtirish» nomli auditorlik
faoliyatining 
milliy
standarti 

(AFMS)
bilan

belgilanadi.
Yuqorida 
ta’kidlanganidek, audit rejasini puxta tuzmasdan sifatli auditorlik tekshiruvi
o‘tkazish mumkin emas. Amalda, investitsiyalar auditini rejalashtirish jarayoni 
auditorlik tashkiloti bilan xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘rtasida shartnoma
tuzilgunga qadar boshlanadi. Bu holat ko‘p hollarda, agar mijoz bilan shartnoma 
tuzilmasa, auditni rejalashtirish bilan bog‘liq xarajatlar qaysi manbalar hisobidan
mablag‘ bilan ta’minlanishi to‘g‘risidagi savolni yuzaga keltiradi. Keyinchalik 
shartnoma tuzilgan holda auditni dastlabki rejalashtirishga doir ishlar qiymati
o‘tkaziladigan auditorlik xizmatining umumiy qiymatiga qo‘shiladi, aks holda u 
auditorlik tashkilotining mablag‘lari hisobidan amalga oshirilishi lozim.
Rejalashtirish auditorlik tekshiruvini boshlang‘ich bosqichi bo‘lib, auditorlar reja 
tuzilgunga qadar bevosita tekshiruv jarayonini boshlamasliklari lozim. Standartga
muvofiq auditni rejalashtirish quyidagi bosqichlarga bo‘linadi:
a) auditni dastlabki rejalashtirish;
b) auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish; 
v) audit dasturini tayyorlash va tuzish.
Bugungi kunda korxonalarda moliyaviy investitsiyalar auditini o’tkazishda 
auditning dastlabki va umumiy rejasini tuzishda turli xildagi yondashuvlar mavjud.
Hozirda moliyaviy faoliyat korxonalarning asosiy bo’lmagan faoliyatiga kiradi va 
ushbu faoliyat bilan bog’liq operatsiyalar uncha ko’p bo’lamaganligi sababli
auditni dastlabki va umumiy rejalarini tuzish muhim ahamiyat kasb etmaydi. 
Auditor faqatgina auditning dasturini tuzib unga muvofiq auditni o’tkazishi ham
mumkin va amaliyotda bunday holatlarni ko’plab uchratamiz. Biroq bozor 
munosabatlarining tobora rivojlanib borishi moliya bozorining birlamchi va
ikkilamchi bozorlarini vujudga kelishi, moliyaviy faoliyat bilan shug’ullanuvchi 
bir qancha yirik korxonalarning paydo bo’lishiga olib keldi. Jumladan, banklar,
investitsiya kompaniyalari va investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi sug’urta 
kompaniyalarida moliyaviy investitsiyalar auditi o’tkazilganda auditning dastlabki,
umumiy rejalari va dasturini tuzish g’oyat muhim ahamiyatga ega. Biroq, biz 
bugungi kunda ko’proq ishlab chiqarish korxonalarining investitsiya faoliyatining
auditi masalalariga to’xtalib, xo’jalik yurituvchi subyektlarda uzoq muddatli 
moliyaviy investitsiyalar auditi masalalarini kengroq yoritamiz.

---

18

Biz quyida MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIK misolida uzoq muddatli
moliyaviy investitsiyalar auditini ko’rib chiqamiz. Ushbu korxona to’g’risidagi 
batafsil ma’lumotlar 4-5-6 ilovalarda keltirilgan.
Korxona bilan tanishish va uni o’rganish jarayonida shu narsa ma’lum 
bo’ldiki, ushbu korxonada moliyaviy investitsiyalar bo’yicha audit o’tkazilmagan.
Buning asosiy sababi korxonaning uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarining 
so’nggi yillarda keskin kamayib ketishidir (2.1.1-rasm).